Circulaire migratie en voedselzekerheid in Niger [Long read]

Caritas International België Circulaire migratie en voedselzekerheid in Niger [Long read]

Isabel Corthier

Isabel Corthier

22/02/2019

Meer dan 80% van de Afrikaanse migratie vindt plaats binnen het continent. Al van oudsher is circulaire migratie een belangrijke overlevingsstrategie in Niger: in het droge seizoen trekken dorpsbewoners weg, op zoek naar werk. Daarna keren ze terug naar huis. De laatste decennia werd het gebruikelijk om naar de grote steden in de buurlanden te trekken, en zijn er steeds meer vrouwen die migreren. Beleidsmedewerker Tom Devriendt sprak met mensen in Niger om deze realiteit beter te begrijpen.

In het zuidoosten van Niger is het droge seizoen net begonnen. De vrouwen en mannen in een dorp in de buurt van de stad Matameye, in de regio Zinder, zijn net klaar met oogsten en zijn nu bezig met dorsen en malen na maandenlange arbeid op het land. Het is een goed jaar geweest: de graanschuren zijn tot de rand gevuld met sorghum en bonen, de daken van de huizen liggen volgestapeld met bundels paarse gierst. Deze granen en groenten zijn het dagelijkse voedsel van de dorpsbewoners – de sorghum en gierst vaak bereid in een soep met water of melk, de bonen (of niébés) worden gegeten met rijst of, uitzonderlijk, vlees. Wat overblijft van de oogst zal worden gebruikt om ook het vee (ossen, schapen en geiten) door het droge seizoen te krijgen.

Caritas International België Circulaire migratie en voedselzekerheid in Niger [Long read]

Toch gebeurt het elk jaar dat mensen zich weer voorbereiden om hun dorp te verlaten. In een gebied waar land van nature maar de helft van het jaar productief is en waar terugkerende droogtes traditioneel de voorbode zijn van verwoestende hongersnood, is seizoensgebonden of circulaire migratie van oudsher een belangrijke overlevingsstrategie. Tijdens de afgelopen decennia werd het gebruikelijk dat mannen migreren tijdens het droge seizoen en werk gaan zoeken in de buurlanden, vooral in de grote steden van Nigeria, Libië of Algerije. Op deze manier kan de opbrengst van de laatste oogst worden gespaard voor achterblijvende vrouwen en kinderen, terwijl mannen zichzelf kunnen voeden met wat ze in het buitenland verdienen en daarbovenop soms ook extra geld naar huis sturen.

Toegang tot voedsel

Sinds 2006, in de nasleep van de laatste grote hongersnoodcrisis die het land toen trof, implementeert Caritas International in nauwe samenwerking met Caritas Niger (Caritas Développement Niger – CADEV) voedselzekerheidsprogramma’s in Zinder en in de naburige regio Dakoro. Het nieuwste vijfjarenprogramma, waarmee in 2017 werd gestart, richt zich op het ondersteunen van de lokale bevolking met activiteiten zoals het opzetten van landbouwcoöperaties, het creëren en beheren van graanbanken, het voorzien van alternatieve zaden en de constructie van waterbronnen. In Niger lijdt een kwart van de bevolking aan chronische voedselonzekerheid en ondervoeding. Gezinnen hier zijn groot – met een gemiddelde van bijna 7 kinderen per vrouw – en water is schaars, waardoor het een uitdaging is om genoeg gewassen te produceren om iedereen te voeden. De dorpen waarop het programma is gericht, rond de steden Zinder en Dakoro, behoren tot de meest kwetsbare in het land.

Caritas International België Circulaire migratie en voedselzekerheid in Niger [Long read] 

Een recent bezoek aan de collega’s van Caritas Niger was een gelegenheid om cruciale zaken, zoals het verbeteren van de toegang tot voedsel, beter te begrijpen. Het was ook een gelegenheid om met mensen in Zinder te spreken over hoe migratie een ‘normaal’ deel van hun leven is. Het gaat hier niet om langdurige migratie naar Europa – niet de migratie dus die regelmatig wordt geportretteerd in westerse media. Het is eerder een seizoensgebonden strategie die alternatieve inkomsten biedt aan gezinnen die niet van plan zijn hun dorpen definitief te verlaten. Dit soort migratie is op zijn best tijdelijk en duurt meestal niet langer dan een paar jaar. Het concept van circulaire migratie benadrukt precies het feit dat migranten altijd terug zullen komen. Als overlevingsstrategie kan circulaire migratie honger verlichten, maar honger helemaal laten verdwijnen, doet migratie niet.

Caritas International België Circulaire migratie en voedselzekerheid in Niger [Long read]

Migratie van vrouwen is niets nieuws. Sinds de late jaren 1970, naar het voorbeeld van een handvol vrouwen dat werk vond als huishoudhulp in de stad Arlit, in het noorden van Niger, hebben andere vrouwen zich gewaagd aan tijdelijke migratie, doorgaans voor niet meer dan enkele maanden. Deze vrouwen trekken soms zo ver als Tamanrasset, in Zuid-Algerije. De opbrengst van deze migratie naar het noorden betreft doorgaans kleding, bedovertrekken, keukengerei, droog voedsel en geld dat vrouwen mee hebben kunnen nemen.

Caritas International België Circulaire migratie en voedselzekerheid in Niger [Long read]

Een gevaarlijke reis voor vrouwen

Sinds de hongersnood van het begin van de jaren 2000 is de migratie van oudere mannen en vrouwen, vaak met zeer jonge kinderen, echter enorm toegenomen. Niet in staat om te werken in laaggeschoolde en fysiek veeleisende beroepen die voorbehouden zijn voor jonge mannelijke bras valides (mensen die geschikt zijn voor werk), zoeken vrouwen naar huishoudelijk werk maar eindigen vaak in de prostitutie. Bedelen wordt een bezigheid, vooral tijdens de Ramadan periode, wanneer de verplichte aalmoes, de zakat (vorm van liefdadigheid in de islamitische traditie), moslims meer bereid maakt om te geven aan de meer kwetsbaren.

De Nigerese regering, bezorgd over de impact van deze praktijk op de gezinsstabiliteit, maar ook tot actie gedreven door de verontwaardiging rond enkele gruwelijke gebeurtenissen – zoals toen 92 Nigerezen, de meesten van hen vrouwen en jonge kinderen, omkwamen in de Sahara op weg naar Algerije in 2013 – heeft geprobeerd deze vorm van migratie een halt toe te roepen. Niettemin ontmoetten we tijdens ons bezoek een aantal jonge vrouwen die – ook vandaag nog – voorbereidingen aan het treffen waren voor hun reis.

Het einde van regionale mobiliteit?

Een steeds meer vijandige omgeving en een veranderende demografie zetten meer mensen aan hun dorpen te verlaten. Toch vinden ook Nigerezen steeds meer obstakels tijdens hun reis. De constante dreiging van Boko Haram en andere terroristische groeperingen aan de zuidgrenzen van Niger heeft het mensen veel moeilijker gemaakt om regelmatig over te steken naar Nigeria.

Libië blijft, ondanks de politieke en sociale onrust, een aantrekkelijke bestemming voor Nigerese seizoens- en tijdelijke migranten. Maar de veiligheid, met name voor Sub-Saharaanse Afrikanen, is er dramatisch verslechterd en veel minder mensen zijn bereid hun leven te riskeren.

Algerije, tot voor kort een land met een relatief laissez-faire-beleid ten aanzien van Nigerezen, is recent veel strenger geworden jegens haar buren die in het land wonen en werken. Van jonge (en minder jonge) Nigerese mannen in de regio rond Zinder en Dakoro hoorden we veel verhalen van deportatie met fysiek geweld, inhouding van loon en inbeslagname van bezittingen. Dit gebeurt in sommige gevallen zelfs na meerdere jaren van vreedzaam verblijf in het land.

Caritas International België Circulaire migratie en voedselzekerheid in Niger [Long read]

 

 

 

 

 

Migreren of verhongeren

Aangezien de situatie blijft verslechteren, zullen mensen in de Zinder- en Dakoro-regio’s steeds vaker geconfronteerd worden met een ‘non-keuze’ tussen migreren of verhongeren. Voedselzekerheidsprogramma’s zijn meer dan ooit nodig om mensen te helpen de tegenslag van droogte en hongersnoden te weerstaan, maar circulaire migratie blijft van vitaal belang om mensen te helpen alternatieve manieren te vinden om hun families te ondersteunen.

Caritas International België Circulaire migratie en voedselzekerheid in Niger [Long read] 

In tegenstelling tot Europese percepties, vindt meer dan 80 procent van de Afrikaanse migratie feitelijk plaats binnen het continent. Een dergelijke migratie, in de juiste omstandigheden, kan gunstig zijn voor individuen, gemeenschappen en landen – iets waar de meeste landen, waaronder leden van de Europese Unie, het over eens zijn.

Extern migratiebeleid EU

In een periode dat Europese instellingen en lidstaten veel meer geïnteresseerd lijken te zijn in het voorkomen dat de resterende 20 procent Europa bereikt, wordt het risico groter dat regionale migranten verstrikt raken in hetzelfde web van grenscontroles en anti-mensensmokkel wetten die regeringen hebben opgezet om migranten naar Europa te stoppen.

Hoewel het moeilijk is om de verhalen van gedeporteerde Nigerezen direct te linken aan het externe migratiebeleid van de EU, waren we in Niger getuige van dit beleid. Anderen hebben daar wel bewijs van geleverd of op zijn minst vraagtekens gezet bij de goede trouw van de EU bij het bevorderen van regionale migratie. Het wordt hoog tijd dat we onze inspanningen opdrijven om de migratie te faciliteren die van oudsher van vitaal belang geweest is voor individuen en gemeenschappen, en waarvan het belang, met name in het licht van de alarmerende gegevens over klimaatopwarming in de Sahel en elders, waarschijnlijk alleen maar groter zal worden de komende jaren.

Verwant nieuws

Alle nieuwsberichten