Wat is het verband tussen voedselzekerheid en migratie?

Hoe zijn voedselzekerheid en migratie met elkaar verbonden?

Anna Knoll: Een van de strategieën die mensen gebruiken als ze niet genoeg voedsel hebben, is mobiliteit. Migratie kan een positieve copingstrategie zijn. Wanneer een huishouden bijvoorbeeld niet genoeg te eten heeft, kan een lid van de familie migreren om te werken en geld of voedselitems terug te sturen naar zijn familie.

De link kan ook complexer zijn dan dat: het extra inkomen kan ook geïnvesteerd worden. Er kan bijvoorbeeld landbouwgereedschap mee gekocht worden, of geïnvesteerd worden in een bedrijfje dat dan weer werkgelegenheid creëert. Migratie ligt zo aan de grondslag van de waardeketens van de economie en van voedsel en landbouw. Migratie is dus succesvol als het diegene die migreert in staat stelt om te werken, het inkomen te vergroten en toegang te krijgen tot voedsel.

Het is echter niet zo dat migratie altijd een positief effect heeft op de voedselzekerheid. In sommige gevallen, bijvoorbeeld bij migratie van het platteland naar de stad, vindt de migrant geen werk en komt zo in precaire situaties terecht. Soms moeten zij dan door hun gezin worden ondersteund, terwijl de oorspronkelijke strategie net was om het levensonderhoud van dat gezin te verbeteren.

Wanneer mensen niet genoeg te eten hebben, migreren ze?

A.K.: Neen, niet per se. Er zijn heel wat mensen die alle redenen hebben om te migreren om hun situatie te verbeteren maar het niet doen omdat ze er de middelen, netwerken en capaciteiten niet voor hebben. Wanneer we praten over migranten vergeten we vaak diegenen die niet kunnen migreren. Zij die vast zitten in precaire of gevaarlijke omstandigheden. Het zijn vaak net diegenen die niet kunnen migreren die het hardst getroffen worden.

Het is belangrijk dat beleidsmakers ook deze mensen niet vergeten. Zeker wanneer hun beleid het moeilijker of onveiliger maakt voor mensen om zich te verplaatsen.

Wat betekent dit voor het ontwikkelingsbeleid?

A.K.: Nu het beleid rond ontwikkelingssamenwerking in het teken komt te staan van het aanpakken van de grondoorzaken van migratie, wordt voornamelijk gefocust op gemeenschappen die migreren of geneigd zijn te migreren. In sommige gevallen zijn dit ook de meest kwetsbaren, maar dat is niet altijd zo. De vraag is, volgens mij, of we willen inzetten op de meest kwetsbare of op de meest mobiele gemeenschappen.

Is veilige migratie bevorderen ook van belang voor de voedselzekerheid?

A.K.: Ja. Migratie is een positieve copingstrategie om meer voedselzekerheid te bekomen, maar niet alle migratie is succesvol. De kans op succes is groter als mensen zich relatief goedkoop en op een veilige manier kunnen verplaatsen, zo niet komt de migrant in een precaire situatie terecht en is het gezin nog slechter af dan voordien.

We mogen ook niet vergeten dat in veel regio’s waar er voedselschaarste heerst, migratie essentieel is voor de voedselsystemen. In die regio’s bestaat er al eeuwenlang seizoensmigratie en circulaire migratie om te overleven. Ik heb bijvoorbeeld gewerkt op de grens van Oeganda met Zuid-Soedan. Daar hebben zich heel wat Zuid-Soedanese vluchtelingen gevestigd. Door het conflict in hun land werden ook hun landbouwactiviteiten verstoord. In Oeganda zijn ze veilig en hebben ze toegang tot basiszorg en voedsel. Een of twee leden van het huishouden gaan heen en weer over de grens om hun vee of gewassen te blijven verzorgen. In sommige gevallen werkt nog een ander gezinslid in de stad en stuurt geld op. Mobiliteit is dus de kern van de strategie van het huishouden om ervoor te zorgen dat iedereen genoeg te eten heeft. Als we grenzen gaan sluiten of het heel moeilijk maken voor mensen om te migreren, dan ga je waarschijnlijk ook het economische systeem verstoren en dus meer voedselonzekerheid veroorzaken.

In Europa bestaat de vrees dat alle mensen van het zuiden naar Europa willen komen. Wat denkt u?

A.K.: Wel, op dit moment is het zeker niet zo dat alle mensen naar Europa zouden willen migreren. We zien dat de mobiliteit binnen Afrika nog steeds groter is dan de mobiliteit van Afrika naar andere continenten, zelfs als je de migratie naar het Midden-Oosten meerekent^[1].

Het is heel moeilijk de toekomst te voorspellen, al is het waarschijnlijk dat de oorzaken van migratie zullen toenemen. De bevolking zal toenemen, maar ook de druk op het milieu als gevolg van klimaatveranderingen, wat dan weer conflicten met zich kan meebrengen. Maar veel hangt af van het beleid dat gevoerd wordt om met deze veranderingen om te gaan.

Hoogstwaarschijnlijk zien we dat de druk van de klimaatveranderingen op resources zal leiden tot meer regionale migratie, eerder dan internationale migratie. Maar zoals ik al zei, dat is moeilijk te voorspellen. Hoge instabiliteit en conflicten in de regio, zoals we met de situatie in Syrië hebben gezien, kan wel plots grote aantallen mensen tegelijkertijd op gang brengen.

Hoe kunnen we het negatieve discours over migratie vandaag omkeren?

A.K. : Enerzijds heb je internationale kaders zoals de Global Compact for Migration en de SDG’s die wel een positief verhaal rond migratie brengen. Ik denk ook dat bepaalde Europese lidstaten en de Europese Commissie hierin een belangrijke rol spelen. Maar daarnaast heb je ook landen zoals Hongarije die de onderhandelingen voor de GCM openlijk verlaten zeggend dat migratie negatief is. Ik denk dat de boodschap moet zijn dat migratie een realiteit is voor veel mensen, dat het een onderdeel is van ontwikkeling en transformatie van landen en samenlevingen. En dan denk ik vooral aan ontwikkelingslanden, waar beweging over grenzen heen de basis vormt van de economie, de voedselzekerheid, en het levensonderhoud van mensen. Het is nogal cynisch om te zeggen dat dat negatief is.

Om dit discours te veranderen is het nodig om eens buiten onze Europese bubble te gaan kijken. We zijn nogal gefocust op vluchtelingen, omdat dit de uitdaging was van de laatste jaren in Europa. Maar dit is slechts een klein deel van hoe mobiliteit in de wereld eruit ziet. Ik denk dat de uitdaging erin bestaat om te blijven nuanceren en de boodschap te blijven brengen dat migratie een realiteit is die veel voordelen kan hebben.

Wat is de rol van de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen voor het verbeteren van de voedselzekerheid?

A.K.: Voor het eerst is er een internationaal kader dat de essentiële rol van migratie als een motor van ontwikkeling erkent. Bovendien zijn de SDG’s transversaal, ze verbinden dus verschillende beleidsgebieden. Het is een sterk kader. Maar tegelijkertijd is het paradoxaal dat Europa, op het moment dat ze over de SDG’s onderhandelde, begon te focussen op de grondoorzaken van migratie zonder enige link te maken met de SDG’s in zijn beleid, of te kijken naar bredere beleidscoherentie.

Ik denk dus dat we de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen terug de drijvende kracht moeten maken van alles wat we doen.

Volgende afspraak

Dit interview werd afgenomen in het kader van de campagne #whatishome waarin we op zoek gaan naar de link tussen migratie en ontwikkeling. Vorige week spraken we met Frédéric Docquier over de impact van ontwikkeling op migratie van het zuiden naar het noorden.

Meer weten? Blijf op de hoogte door je in te schrijven op onze nieuwsbrief “Standpunten” of volg ons op Facebook en Twitter.