Niger: een kruispunt van uitdagingen

Niger ligt in West-Afrika, in de Sahelregio. Volgens de Ontwikkelingsindex van de Verenigde Naties is het een van de armste landen ter wereld (187ste plaats op 188)^[1]. Hoe valt dit te verklaren?

Afhankelijkheid van de landbouw en een moeilijk klimaat

Meer dan 80% van de actieve bevolking van Niger werkt in de landbouw en de veeteelt. Het rendement ligt echter laag, te wijten aan het harde klimaat en de regenval die alsmaar onregelmatiger wordt. “De regen komen ofwel te vroeg of te laat, en houdt dan ook plots weer op. Dit kan dramatische gevolgen hebben voor de oogsten”, aldus Nicolas Lieutenant, projectbeheerder voor Caritas International in Niger.

“De situatie in Niger is nogal paradoxaal. Dit jaar bijvoorbeeld is er meer regen gevallen dan de afgelopen vijf jaar. En toch was de oogst slecht.” Hoe komt dat? In 2017 zijn veel boeren beginnen zaaien van bij de start van het voortijdige regenseizoen. Er kwam daarna al gauw een periode van grote hitte die veel van de oogsten heeft vernield. De weinige planten die het overleefden, werden vervolgens weggespoeld door stortregens die de velden hebben vernield. “We moeten dringend de velden zo inrichten dat ze de regen kunnen verwerken en dat er op een gepaste manier aan irrigatie kan gedaan worden in het droogseizoen.” Caritas werkt hieraan met een programma van risicobeheersing bij rampen.

De situatie voor veetelers is niet beter. Naast een tekort aan voer en water voor het vee, hebben ze nog met andere hinderpalen af te rekenen. “De meeste Nigerese veetelers verkochten hun vee in Nigeria omdat daar een grote vraag naar vlees is”. Maar Nigeria is sinds drie jaar het slachtoffer van een grote economische crisis. Dit heeft onder meer tot een devaluatie van haar munt geleid. “De handel met Nigeria is lang niet zo interessant meer en heel wat telers krijgen hun vee niet meer verkocht.”

De ‘overbruggingsperiode’, het hongerseizoen

In deze moeilijke agropastorale context^[2], waarbij klimaatverandering de zaken alleen maar erger maakt, zien we een opeenvolging van voedselcrisissen. De chronische voedselonzekerheid raakt 11 tot 25% van de Nigerezen. In de ‘overbruggingsperiode’ krijgen we dramatische toestanden. “De ‘overbruggingsperiode’ is, om het simpel te houden, de periode waarin het graan van de vorige oogst is opgebruikt en men op het veld moet werken om opnieuw te kunnen oogsten.”

Tijdens die periode die meestal van mei tot september duurt, zijn er vaak voedseltekorten en zien we een stijging van de voedselprijzen. “Gezien er minder voorraad is, schieten de graanprijzen de hoogte in, tot het dubbele van de normale prijzen”. Heel wat huishoudens hebben op dat moment nog nauwelijks te eten. De Graanbanken die Caritas en haar partners ontwikkeld heeft, zijn een oplossing voor dit chronische probleem. Ze garanderen gematigde prijzen voor de granen en een droge, veilige opslagmogelijkheid.

Veiligheidsproblemen in het zuiden...

De politieke situatie in de buurlanden speelt ook een rol in de analyse van de huidige situatie in Niger. “Het aantal onveilige gebieden in de aangrenzende landen stijgt als gevolg van de groeiende invloed van Boko Haram, van het noordoosten van Nigeria tot het oosten van Niger, en van de terroristische groeperingen in de Sahara bij de grenzen van Mali, Burkina en Niger.” In de buurt van Nigeria, heb je de regio Diffa die sinds drie jaar onder hoogspanning staat als gevolg van opstanden van de terroristische beweging Boko Haram. Het is daar dat een groot deel van de vluchtelingen uit Nigeria hun toevlucht zoeken, evenals intern ontheemde Nigerezen. “In het begin werden de vluchtelingen gastvrij onthaald in de dorpen maar nu is hun aantal zo gegroeid dat de situatie moeilijk onder controle te houden is.”

Het feit dat de veiligheidsinstanties de meeste traditionele economische activiteiten verboden hebben (visvangst, landbouw op de oevers van het meer, taxi-moto, enz. ) om aanvallen van Boko Haram te voorkomen, maakt de situatie alleen maar ingewikkelder. Niemand mag nog bij het Tsjaadmeer komen: “Als de militairen iemand opmerken, schieten ze. Er mag ook niet meer gevaren worden op het meer.”

De voedselsituatie is dan ook erg onrustwekkend in Diffa. De voedselonzekerheid wordt er als ‘kritiek’ bestempeld (fase 3 van het IPC)^[3].

… en het noorden.

De socio-economische context is ook veranderd in het noorden, meer bepaald in en rond Agadez. Vroeger was er een bloeiend toerisme maar de opstand van de Touaregs in 2007 en de verspreiding van gewelddadige jihadistische facties in de Sahara, hebben het toerisme kapot gemaakt.

Naast het toerisme, is het noorden van Niger altijd een belangrijke transitzone geweest voor West-Afrika. Agadez in het bijzonder, is het vertrekpunt voor de interregionale migratie – onder andere naar Algerije en Libië – of de migratie naar Europa. In het verleden profiteerden de Nigerezen van het feit dat Agadez een draaischrijf was en het werk dat dat met zich meebracht (chauffeurs, gidsen, logementshuizen, enz…). Maar sinds 2015 is er een wet van kracht die migratie criminaliseert.

“Aanvankelijk verzette Niger zich niet tegen deze transitmigratie. Maar sinds die wet zijn de activiteiten van de ‘passeurs’, mensensmokkelaars, onwettig. Het probleem is vooral dat deze wet ook de mensen die de voorbijtrekkende migranten helpen, criminaliseert.” Gevolg: meer dan 6.000 Nigerezen hebben geen werk meer en geen alternatieven. Nigerianen, Malinezen en Gambianen die langs Niger passeren (Nvdr: de Nigerezen zelf zijn geen kandidaat voor migratie naar Europa) zijn verplicht om andere, vaak gevaarlijker wegen te nemen om de politiepatrouilles te ontwijken.

En de jongeren?

Het gebrek aan enonomische perspectieven is een groot probleem, vooral dan voor de jongeren. Vandaag is meer dan 66% van de bevolking minder dan 25 jaar oud. Met een gemiddelde van 7,6 kinderen per vrouw^[4], is Niger het land met het hoogste vruchtbaarheidscijfer ter wereld. “Miljoenen jongeren zullen binnen tien jaar op zoek zijn naar werk maar het aantal werkelijke banen is heel beperkt. Een bevolkingspiramide met heel veel jongeren is een echte uitdaging.”

In bepaalde plaatsen waar de landbouw niet genoeg opbrengt zien we de jongeren naar de stad vertrekken. Dit is geen nieuw fenomeen. Het maakt deel uit van een gangbare overlevingsstrategie. “Gezien er geen werk is op het veld tijdens het droogseizoen, vertrekken de mannen om te gaan werken in de steden, in Niger of in een buurland, en beloven ze geld te zullen opsturen”.

Het is moeilijk om er een cijfer op te plakken maar men schat dat het hier om enkele miljoenen mensen gaat. “De mannen werken dikwijls in het buitenland en gaan maar om de drie jaar naar huis. Soms vertrekt heel de familie maar traditiegetrouw moet er iemand op het familieland blijven en het veld bewerken.” En het zijn heel dikwijls de vrouwen die achterblijven, alleen de kinderen opvoeden en het huishouden leiden.

Natuurlijke hulpbronnen: nieuwe mogelijkheden!

Maar er is hoop. Nicolas blijft ervan overtuigd dat bijvoorbeeld het gebruik van hydraulische installaties in de landbouw nieuwe perspectieven opent voor Niger: “Er zijn heel weinig zaken ontwikkeld, er is dus nog veel te doen. Je kan er leven maar met de klimaatverandering wordt het alsmaar moeilijker”.

Ondanks de droogte en de verwoestijning heeft Niger mogelijkheid om water te winnen. Het heeft immense ondergrondse watervoorraden. Niger ligt bovendien in de meest zonnige zone van de wereld. “Hoewel Niger het grootste aantal zonuren telt is de sector van de zonne-energie er nog nauwelijks ontwikkeld”, aldus Nicolas.

In tegenstelling tot wat men zou kunnen denken, is Niger rijk aan natuurlijke hulpbronnen, voornamelijk uranium en petroleum. Jammer genoeg worden die meestal geëxploiteerd door buitenlandse ondernemingen en de lokale bevolking profiteert hier nauwelijks van.