Klimaat en voedselonzekerheid in Niger: preventie, agro-ecologie en menselijke mobiliteit

Caritas International België Klimaat en voedselonzekerheid in Niger: preventie, agro-ecologie en menselijke mobiliteit

De droogte had een duidelijke impact op de landbouw in diverse delen van het land. Onder meer in de streek van Zinder, in het zuiden van Niger. © Johanna de Tessières / Caritas International

De droogte had een duidelijke impact op de landbouw in diverse delen van het land. Onder meer in de streek van Zinder, in het zuiden van Niger. © Johanna de Tessières / Caritas International

23/09/2022

Voedselonzekerheid staat opnieuw prominent op de agenda van de politiek en de media in 2022. In Niger hangt de kwestie, net als in andere landen, nauw samen met aanpassing aan het klimaat. Er zijn drie mogelijke oplossingen: investeren in het voorkomen van klimaatrisico’s, het omvormen van voedselsystemen en het integreren van menselijke mobiliteit in het politieke beleid.

De mensen in Niger en de Sahel beleven nu een periode van voedselonzekerheid die ze tientallen jaren lang niet meer hebben meegemaakt. De toename van de voedselonzekerheid heeft te maken met het falen van de voedselsystemen op een moment dat er zich diverse crisissen voordoen. Wanneer het erop aankomt om te reageren, ligt de klemtoon nog altijd vooral op snelle noodhulp, en niet zozeer op engagementen die gericht zijn op een langetermijnstrategie.

Steeds meer barsten in voedselsystemen

Meer dan 80% van de mensen die in Niger en de Sahel leven, heeft landbouw en veeteelt nodig om te kunnen overleven. Hun inkomstenbronnen staan echter zwaar onder druk als gevolg van de ontregeling van het milieu en maatschappelijke en economische veranderingen.

Niger wordt gezien als het kwetsbaarste land. Maar het is ook één van de landen die het minst voorbereid zijn op de klimaatverandering.[1] Dit blijkt uit de toegenomen woestijnvorming en de steeds grilliger neerslagpatronen. Die leiden tot langdurige perioden van droogte en overstromingen waardoor landbouwgewassen worden beschadigd, vee verloren gaat en infrastructuur wordt vernietigd.

Sinds 2020 was er veel politieke instabiliteit. Grenzen werden gesloten in verband met Covid-19. De oorlog in Oekraïne ondermijnt de voedselsystemen nog meer en leidt tot een algemene stijging van de prijzen (tussen 18% en 40%) van ingevoerde producten zoals tarwe, rijst en plantaardige olie; de markten en families in Niger hebben die invoer wel nodig. Zoula (30) is een moeder van 7 kinderen: “De ingrediënten om pannenkoeken te maken, zijn almaar duurder geworden. Ik ben bang om geld te lenen, want hoe moet ik dat terugbetalen?…

In streken als Diffa, Maradi, Tahoua en Tillabéry is er heel wat geweld, met als gevolg dat de bevolking zich soms verplaatst. Acties van gewapende groepen maken het moeilijker om naar de markt te gaan of akkers te bewerken. Hele gemeenschappen worden zo afhankelijk van humanitaire steun om te overleven. En dat allemaal in een context die al duidelijk beïnvloed is door de klimaatproblemen.

Caritas International België Klimaat en voedselonzekerheid in Niger: preventie, agro-ecologie en menselijke mobiliteit
Zoula maakt brood en pannenkoeken klaar die ze zal verkopen op de markt - ©Johanna de Tessières / Caritas International

Anticiperen en risico’s aanpakken voor de crisis

Uit de jongste analyses, onder meer van de GIEC, blijkt het duidelijk: de klimaatrampen zullen nog erger worden en leiden tot humanitaire crisissen. In Niger had de aanhoudende droogte in 2022 als gevolg dat honderdduizenden landbouwers afhankelijk werden van voedselsteun. Voorspellingen van de Verenigde Naties onderstrepen dat meer dan 350.000 personen in 2022 het slachtoffer zullen worden van overstromingen.[2]

De ernstige noodsituatie zet humanitaire organisaties zoals Caritas ertoe aan om te reageren, bijvoorbeeld via de organisatie van voedselsteun en de verdeling van cash. We zouden juist de strijd tegen de klimaatverandering wereldwijd duidelijk moeten versnellen. Zolang we dat niet doen, bestendigen we alleen maar het systeem van ‘reactieve’ noodhulp; dat systeem is niet alleen ondergefinancierd, [3] maar is ook niet geschikt om in te spelen op cyclische schokken van deze omvang.[4]

Een vermindering van de risico’s op catastrofes zou één van de prioriteiten moeten zijn. Zo zouden we een aantal erg dure en wanhopige humanitaire interventies kunnen vermijden.[5] Uit diverse studies blijkt dat iedere dollar, besteed aan acties om risico’s op catastrofes te verminderen, helpt om dubbel zoveel toekomstige kosten van humanitaire interventies uit te sparen.[6]

Risico’s op catastrofes beperken, samen met de gemeenschap

Wat is nu de praktijk in Niger wanneer we praten over het beperken van catastroferisico’s? In Niger organiseren gemeenschappen bijvoorbeeld een duurzaam waterbeheer. Ze bouwen systemen om minder brandhout te moeten verbruiken. Ze installeren graanbanken. En er zijn projecten om ondervoeding bij kinderen te voorkomen.

Wie een efficiëntere preventieve strategie wil uitwerken, moet ervoor zorgen dat de gemeenschappen, die geconfronteerd worden met de problemen, zelf worden betrokken bij de aanpak.[7]

Voor de acties van Caritas in Niger zijn het de plaatselijke autoriteiten, organisaties en gemeenschappen zelf die de risico’s analyseren en plannen opstellen om catastroferisico’s te beperken. Het nationale en lokale middenveld speelt een sleutelrol in de aanpak van de klimaatverandering; desondanks kreeg dit middenveld in 2021 amper 0,4% van de humanitaire financiering in de drie landen uit de centrale Sahel. [8] Kleinschalige boeren zijn in Niger – en daar niet alleen – het meeste blootgesteld aan de effecten van de klimaatverandering. Maar zij krijgen slechts 1,7% van de internationale middelen die worden uitgetrokken voor klimaatacties, waaronder de aanpassing aan het nieuwe klimaat. [9]

Caritas International België Klimaat en voedselonzekerheid in Niger: preventie, agro-ecologie en menselijke mobiliteit

Caritas promoot het gebruik van agro-ecologie. Deze aanpak blijkt bijzonder efficiënt in een land als Niger waar veel mensen geen toegang hebben tot water en waar de woestijn oprukt. © Johanna de Tessières / Caritas International

Agro-ecologie, essentieel voor duurzame voedselsystemen

Agro-ecologie wordt wijd en zijd erkend als een geheel van landbouwpraktijken en een economisch en maatschappelijk model waarmee je kan inspelen op de grote klimaat- en voedseluitdagingen in Niger en de Sahel-regio. Wie aan agro-ecologie doet, herstelt de bodem, doet aan herbebossing en kiest voor polycultuur, het telen van meerdere gewassen. Via agro-ecologie wordt het gemakkelijker om voedselsystemen duurzamer te maken in het licht van catastrofes en ze minder afhankelijk af te maken van fossiele energie.[10] De voordelen van agro-ecologie op het vlak van voedselzekerheid zijn al aangetoond, zowel kwantitatief als kwalitatief. Deze aanpak is ook nuttig om armoede te bestrijden. [11]

Er zit ook een sociale en politieke dimensie aan agro-ecologie: bij deze aanpak pleiten we voor de gelijkheid en betrokkenheid van doelgroepen in de marge: families met kleine lapjes grond, waar vrouwen de leiding hebben en waar er veel armoede is. Deze families zijn erg kwetsbaar voor klimaat- en voedselrisico’s omdat ze niet veel middelen hebben. Caritas Niger deed onderzoek over het recht op voedsel. Wat bleek? Dit recht staat wel degelijk in de wetten en de Grondwet van Niger, maar er moet veel meer worden gemobiliseerd om de lokale politiek te beïnvloeden zodat dit recht ook wordt nageleefd.

Agro-ecologie kan zeker helpen om de voedselzekerheid te vergroten en de aanpassing aan het klimaat te vergemakkelijken. Maar toch sputtert de overgang naar agro-ecologie, zowel in Niger als wereldwijd. In Niger is er maar beperkte politieke steun voor agro-ecologie. Je hebt er nog andere obstakels: een beperkte toegang tot financiering, zaaigoed en organische meststoffen, en ook het inpikken van gronden.[12]

In het kader van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking heeft de Coalitie tegen de Honger erop gewezen dat slechts 16% van de financiering, voorzien voor landbouw, steun gaf aan agro-ecologie. Verder is het verre van duidelijk welke landbouwmodellen nu precies worden gepromoot via de internationale klimaatfinanciering die België geeft.[13] Andere benaderingen, zoals landbouw die “climate-smart” is, willen evenzeer voedselsystemen verduurzamen; maar deze benaderingen mikken vooral op bepaalde aspecten (klimaat, effectiviteit van meststoffen) en geven geen systemisch antwoord op de klimaat- en voedseluitdagingen en de ongelijkheid in al haar vormen.[14]

De voordelen van menselijke mobiliteit

Menselijke mobiliteit kan ook een rol spelen in de strategie van Niger en de bredere Sahel om zich aan te passen aan de klimaat- en voedselproblemen. Voedselcrisissen en catastrofes zetten individuen en families ertoe aan om te migreren, op zoek naar andere inkomstenbronnen of gewoon bescherming. Cherifa (32) vertelt: “Ik ben het gewend om mijn dorp te verlaten. Ik reis te voet en vraag onderweg om hulp. Wanneer ik wat geld krijg, stap ik in een voertuig om mijn reis voort te zetten. Ter plaatse ga ik dan in een huishouden werken. Ik doe de was en de afwas.”

Migratie binnen een bepaald kader kan als voordeel hebben dat je voedselsystemen en de voedselzekerheid ondersteunt door geldtransfers (die vaak groter zijn dan het bedrag van de ontwikkelingssteun) en andere soorten transfers (technologie, kennis).[15] Je ziet deze migratie met name tijdens overbruggings- of droogteperiodes in Niger. ‘Circulaire migratie’ naar buurlanden (Nigeria, Libië, Algerije) kan families helpen om beter om te gaan met een tekort aan voedsel en inkomsten.

In een recente strategienota van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking wordt ervoor gepleit om het migratiethema [16] “stelselmatig en transversaal te integreren in het beleid, de strategie, programma’s en interventies”. Het is belangrijk om de politiek en acties rond voedselzekerheid en aanpassing aan het klimaat bij te sturen op basis van de rol die migratie speelt voor gemeenschappen en streken die weerbaarder willen worden. Zo kan je ervoor zorgen dat niemand over het hoofd wordt gezien. Ook niet de families die niet bij machte zijn om te migreren.

Inspanningen om de politiek veel samenhangender te maken, worden nog altijd ondermijnd door de Europese politiek die gericht is op het voorkomen van migratie en het bestrijden van de ‘grondoorzaken’. [17] In plaats van een repressieve aanpak zouden we moeten kiezen voor veilige en wettelijke migratiekanalen, als mechanismen die helpen om migratie te laten bijdragen tot sterke voedselsystemen; de risico’s, verbonden aan irregulier migratie, moeten we zo klein mogelijk maken. Ontwikkelingssteun van de overheid moet zich concentreren op armoede en voedselonzekerheid. Mensen moeten nog altijd zelf kunnen beslissen over hun mobiliteit. Ze mogen niet worden gedwongen om te migreren bij gebrek aan alternatieven.

Beleidsaanbevelingen

Op basis van deze analyse formuleren Caritas International België en CADEV Niger de volgende beleidsaanbevelingen:

  • Speel dringend in op de humanitaire oproepen voor Niger en de Sahel in 2022;
  • Besteed bijzondere aandacht aan de vermindering van risico’s bij alle acties die te maken hebben met de aanpassing aan het klimaat;
  • Zorg ervoor dat de invoering van een nieuwe regionale klimaatportefeuille rekening houdt met de richtlijnen van de DGD op het vlak van landbouw en die over het verband tussen migratie en ontwikkeling;
  • Geef steun aan de uitbouw van veilige en wettelijke migratiekanalen en aan de uitwerking van een regionaal ‘mobiliteitsbeleid’;
  • Ondersteun organisaties uit het lokale middenveld door een flexibele, multisectoriële en duurzame financiering;
  • Maak werk van een operationele oriëntatienota over de ‘triple nexus’ die uitlegt wat de visie en de rol van België is bij de uitwerking van een meer holistische aanpak van internationale samenwerking in kwetsbare omgevingen.


Dit artikel, geschreven in samenwerking met CADEV Niger, is een uittreksel uit de volgende uitgave van de publicatie ‘Lokale acties, globale lessen’ van Caritas International België.

Schrijf je in voor de newsletter « Standpunten » om de volledige analyse te ontvangen.



[1]

Blijkt uit ecologische, sociale en economische factoren zoals uitgelegd in een analyse van ND-GAIN.

[3]

In 2021 waren de humanitaire noden van de Sahel-landen (2,3 miljard dollar) gemiddeld slechts voor 43% gefinancierd. In 2020 was dat nog 61%. Halverwege 2022 bleek de humanitaire oproep voor Niger voor 24% gefinancierd te zijn. Informatie afkomstig van OCHA.

[4]

Jameel Observatory, Oxfam, Save the Children (2022) Dangerous Delay 2: The Cost of Inaction.

[7]

De localisatie van steun is een collectief proces met de diverse spelers uit het humanitaire systeem (donoren, Verenigde Naties, ngo’s) dat bedoeld is om lokale spelers een belangrijkere en meer centrale rol te geven. Meer informatie: lees ‘Lokale verankering en reactievermogen: de pijlers van de noodinterventies van Caritas’ in Caritas International België (2021) Lokale acties, globale lessen: de kwetsbaarheid overwinnen in DR Congo.

[8]

Informatie afkomstig van OCHA.

[13]

CCF-CTH (2020) Naar officiële ontwikkelingshulp die
de omschakeling naar agro-ecologie ondersteunt ; Special Evaluation Office of the Belgian Development Cooperation (2021) Evaluation of international climate finance. How is Belgium tackling the global climate challenge in vulnerable countries?

[15]

Voor een meer grondige analyse van het verband tussen migratie en ontwikkeling, kijk in het rapport van Caritas International België (2019) Ons Gemeenschappelijk Huis en Caritas Europa (idem) Our Common Home.

Verwant nieuws

Alle nieuwsberichten