Niger: steeds meer families lijden honger. Context & getuigenissen [Long Read]

Salamatou Oumarou (25) plukt blaadjes van een boom om toch iéts te eten te hebben voor haarzelf en haar drie jonge kinderen. - Johanna De Tessières

30/08/2022

Niger, dat ingesloten ligt in West-Afrika, is één van de armste landen ter wereld. 4,4 miljoen mensen, bijna één vijfde van de bevolking, dreigen ernstige voedselonzekerheid te ervaren tijdens de overbruggingsperiode^[2], die loopt van juni tot augustus 2022^[3]. Dit jaar is het moeilijker dan ooit tevoren. Steeds meer families lijden honger. We schetsen de context en brengen getuigenissen.

83% van de 25 miljoen Nigerezen leeft van de landbouw…^[4] Of beter: ze trachten te overleven. De meerderheid van de inwoners leeft in aartsmoeilijke omstandigheden, zonder elektriciteit of drinkwater, en heeft een erg beperkte toegang tot de elementaire sociale diensten.

De prijzen van basisproducten als gierst, tarwe, rijst en olie namen met 18% tot 40% toe in vergelijking met vorige jaren.

Chetima Mai Moussa, vertegenwoordiger van Caritas International België in Niger.

Ernstige voedselcrisis

In Niger zijn er geregeld voedselcrisissen, maar dit jaar is de toestand wel erg verontrustend: bijna 4,4 miljoen personen, ongeveer één vijfde van de bevolking, dreigen ernstige voedselonzekerheid te kennen tijdens de overbruggingsperiode^[5], die loopt van juni tot augustus 2022^[6].

De toestand is erger geworden door diverse factoren: erg schamele oogsten in 2021^[7] – nooit gezien in 20 jaar tijd^[8] –, een steeds hevigere droogte en een drukkende onveiligheid in regio’s waar er gewapende groepen circuleren. De economische gevolgen van Covid-19 en de oorlog in Oekraïne doen de prijzen van levensmiddelen pijlsnel stijgen^[9] : “De prijzen van basisproducten als gierst^[10], tarwe, rijst en olie namen met 18% tot 40% toe in vergelijking met vorige jaren”, zegt een ongeruste Chetima Mai Moussa, de vertegenwoordiger van Caritas International België in Niger. De noden worden groter maar het Wereldvoedselprogramma (WFP) halveerde zijn voedselrantsoenen bij gebrek aan genoeg financiering^[11].

De honger verzwakt almaar meer families en meer dan 1 kind op 10 (12,5%) lijdt aan acute ondervoeding. De cijfers overschrijden het alarmniveau van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) (10%)^[12].

lees ook De lastige overbruggingsperiode. Omschrijving en oplossingen

Een strategie om de honger te overleven

Mariama Issoufou (22) vertelt : “Wakker worden en niets te eten hebben, dat is voor mij het ergste.” Mariama overleeft dankzij de vrijgevigheid van anderen en door dingen die ze vindt: “Ik eet blaadjes die ik van de bomen pluk, maar gewoonlijk eten wij zoiets niet. Ik laat de blaadjes koken en geef er wat smaak aan door er een beetje zout en pindapasta aan toe voegen^[13]. ” Door dit ‘voedsel’ lijdt Mariama nu aan bloedarmoede. Ze heeft niet genoeg moedermelk om haar 6 maanden oude zoontje te voeden.

Mariama eet niet genoeg en lijdt aan bloedarmoede. Ze kan niet voldoende moedermelk geven aan haar 6 maanden oude zoontje.

Wakker worden en niets te eten hebben, dat is voor mij het ergste. Ik eet blaadjes die ik van de bomen pluk, maar gewoonlijk eten wij zoiets niet. Ik laat de blaadjes koken en geef er wat smaak aan door er een beetje zout en pindapasta aan toe voegen.

Mariama Issoufou, 22 jaar.

Djamila is bezig met hanza: erg bittere wilde bessen die je heel lang moet koken… Er zit niets anders op, want tijdens de overbruggingsperiode is er niets anders. Het 1,5 jaar oude dochtertje van Djamila zit naast haar.

De situatie van de even oude Djamila is erg gelijkaardig: “Het is heel moeilijk, ik eet gewoon om niet te sterven van honger.” Hoe pakt Djamila het aan? Ze eet hanza… wilde bessen die kunnen groeien in heel droge streken en erg voedzaam zijn^[14]. Maar ze zijn zo bitter dat je ze alleen kan eten na ze lang te hebben gekookt.

Ontregeld klimaat & droogte

Niger is het kwetsbaarste land ter wereld wanneer we het hebben over de ontregeling van het klimaat^[15]. Het is het op vijf na grootste land van heel Afrika, maar slechts 14% van alle grond is geschikt voor landbouw^[16]. Driekwart van de oppervlakte is woestijnachtig, en de woestijn blijft oprukken, met droogtes die steeds langer aanhouden. “Dit heeft aanzienlijke gevolgen voor het leven van landbouwers en veetelers^[17]. Ze proberen zich wel aan te passen, maar zijn beperkt door de enorme uitdagingen“, zegt Chetima. Ieder jaar krijgt de bevolking af te rekenen met overstromingen, veroorzaakt door onregelmatige en onvoorspelbare regens. “Een slechte zaak voor de oogsten. De regens verwoesten heel wat infrastructuur en huizen die uit klei zijn opgetrokken.“

De landbouwers en veetelers proberen zich wel aan te passen, maar zijn beperkt door de enorme uitdagingen

Chetima Mai Moussa, vertegenwoordiger van Caritas International België in Niger

In de gemeente Droum, in het zuiden van het land, delen Nourou en zijn broers een perceel waar ze boeren… Maar hun oogst kan er alleen maar komen als het genoeg regent. “Enkele dagen terug is de eerste regen gevallen, dus zaaien we nu in de hoop dat het regenseizoen binnenkort zal beginnen…“, stelt Nourou. Als het weldra regent, kunnen ze sneller oogsten en eten.

lees ook Hoe boeren in Niger de klimaatverandering te slim af zijn

Nourou en zijn kinderen Fassouma (11) en Yahaya (13) bezaaien hun lap grond waarop ze aan landbouw doen. Ze hopen dat er snel regen zal vallen.

Oorlog in Oekraïne & sluiting van grenzen

“Niger heeft geen toegang tot de zee“, legt Abdoul Moumouni Illo uit. Hij is de directeur van Caritas Maradi. “Het land is sterk afhankelijk van invoer via de buurlanden. Maar Benin, Burkina Faso, Algerije en andere landen sloten hun grenzen. Ze verboden de uitvoer van levensmiddelen. Een protectionistische politiek als gevolg van de oorlog in Oekraïne, die de prijzen sterk doet stijgen.”

Landbouwer Nourou merkt meteen de gevolgen voor zijn dagelijks leven: “De oorlog had een erg negatieve invloed op de marktprijzen. Gewoonlijk maken wij brood en pannenkoeken maar nu swingen de prijzen de pan uit. We kunnen ons dat niet langer veroorloven. We eten nu vooral gierst, sorghum en niébé^[18]. (…) Ik doe mijn best om de kinderen eten te geven maar het is niet gemakkelijk.“

Zoula maakt pannenkoeken klaar die ze op de markt te koop aanbiedt.

Zoula (30) is een moeder van 7 kinderen. Ook zij gaat gebukt onder de hoge prijzen. Zoula heeft geen eigen akker. Ze moet pannenkoeken en deegwaren verkopen om geld te verdienen waarmee ze haar familie kan voeden. “Maar de ingrediënten zijn steeds duurder geworden. Ik ben bang om geld te lenen want ik weet niet of ik een schuld nadien zal kunnen aflossen”, zucht Zoula ongerust.

Onveiligheid & volksverplaatsingen

Sinds 2011 wordt Niger omringd door haarden van geweld. “Er zijn diverse probleemgebieden“, vertelt Abdoul. “Je hebt de terroristen van Boko Haram uit Nigeria, zij zitten vooral in het oosten. Verder heb je groepen jihadisten in het noorden en gewapende bandieten in het zuiden.” Aanvallen mikken op alle symbolen van de Nigerese staat. “Zo zijn er markten die worden gedwongen om te sluiten.” De onveiligheid heeft ook een impact op de prioriteiten van de politiek. “In theorie^[19] besteedt de staat hier 20% van de begroting aan de bescherming van het land. Maar dat gaat ten koste van de sociale diensten voor de bevolking.”

Tot overmaat van ramp leidt het geweld ook tot allerlei volksverplaatsingen. Er zijn niet alleen ontheemden maar ook vluchtelingen uit andere landen, vooral dan Nigeria. De bevolking groeit, maar de beschikbare middelen en hulpbronnen worden kleiner voor iedereen.

Hadiza (links) en Hamsatou (rechts), met de geiten van Hadiza.

Terugknokken

Het gebrek aan voedsel doet talloze mannen naar andere steden en buurlanden vertrekken. Daar hopen ze geld te verdienen dat ze naar hun familie kunnen sturen. “Ik ga regelmatig naar Nigeria om mijn familie te eten te kunnen geven”, getuigt Amadou (31). “Maar de oogsten zijn schamel, we kunnen er niet lang van leven.” Migranten leven in moeilijke omstandigheden en lopen ook gevaar, zoals Abdoul (29) kan bevestigen: “Ik reis gewoonlijk naar Libië om daar geld te verdienen voor mijn familie… Sommigen sterven tijdens de reis… In Libië werk ik als boer en kweek ik groenten. Bij mijn jongste poging om erheen te gaan, werd ik door Algerijnse soldaten betrapt en teruggestuurd. Nu blijf ik dus liever thuis.”

Ondanks zijn jaarlijkse reis naar Nigeria slaagt de man van Hamsatou (22) er niet in om genoeg geld mee naar huis te brengen. “Elk jaar verblijft hij 6 tot 8 maanden in Nigeria. Hij komt alleen terug in het regenseizoen om dan samen met mij onze akker te bewerken^[20]. Ik ben nu alleen met onze kinderen en heb niet genoeg eten om hen te voeden. Mijn hoop is dat mijn man in de toekomst niet meer zal moeten vertrekken en dat hij bij mij zal blijven om in onze behoeften te voorzien.”

Om te voorkomen dat mannen nog ver weg moeten trekken, bedenken de dorpelingen strategieën om de voedselcrisis beter aan te kunnen. Ze worden hierbij ondersteund door Caritas.

Door het habbanayé-systeem kunnen vrouwen hun schamele oogsten aanvullen. Wat is het principe? De vrouwen vormen een keten van solidariteit waarbij ze onderling wijfjesgeiten uitlenen. “Vijf jaar geleden schonk Caritas ons 120 geiten en 6 bokken”, zegt Hadiza opgetogen. “60 vrouwen van de 90 in ons dorp kregen elk 2 geiten. Onderling bespraken we waar de nood toen het grootst was.” Er wordt gewerkt met een soort rotatiesysteem. Wanneer de geiten één of twee keer een jong hebben gekregen, houden de vrouwen de jongen en geven ze de oorspronkelijke geiten door aan andere vrouwen in het dorp. “Die geiten veranderden veel in mijn leven”, aldus Hadiza. “De mest is erg nuttig op de velden, mijn groenten groeien veel beter! En de geitenmelk is heel voedzaam voor mijn kinderen en mezelf. We houden de wijfjes en verkopen de bokken. Zo kunnen we eten kopen en de kinderen naar school sturen.”

De zoon van Mariama, de 12-jarige Moussa[1], helpt zijn moeder op het veld.

Onder impuls van Caritas wordt nu meer en meer aan agro-ecologie gedaan op het platteland. De meeste boeren doen aan landbouw in functie van de regenval maar zo zijn ze sterk afhankelijk van de regens, en die zijn onvoorspelbaar. Om hierop in te spelen wordt er ook meer aan tuinbouw gedaan. De boeren en boerinnen kweken allerlei soorten groenten. Ze hangen niet langer van de regens af omdat ze werken met installaties die water oppompen vanuit de bodem. “Als tuinier kan ik voedzame levensmiddelen oogsten als aardappelen, kool, tomaten, wortelen”, lacht Mariama, een 40-jarige moeder van 4 kinderen. “Mijn kinderen eten goed, ze zijn gezond.”

Idi koopt zaaigoed van goede kwaliteit bij Soufiane, die de winkel runt.

Het zaaigoed van de boeren is niet altijd van goede kwaliteit, en is niet makkelijk te vinden. Het is ook duur. Om dit te verhelpen nam Caritas het initiatief om een aantal winkeltjes voor zaaigoed te laten openen. In een winkel nabij het dorp Angoual Toudou is Idi één van de klanten. “Ik weet dat ik hier in vertrouwen mijn aankopen kan doen”, merkt Idi op. “Hier vind je zaaigoed van goede kwaliteit dat gecertificeerd is. Ik moet nu niet meer naar de stad gaan om te vinden wat ik nodig heb, en de prijzen zijn correct.”

Weer hoop geven

Zowel in Niger als in andere landen ondersteunt Caritas de kwetsbaarste personen en gemeenschappen in hun inspanningen om de honger en de armoede op duurzame basis te bedwingen. Maar momenteel is de toestand bijzonder dringend: het leven van deze mensen staat op het spel.

Caritas en haar internationaal netwerk werken nauw samen met de bevolking. Zo toont Caritas dat honger lijden niet onvermijdelijk is. Er bestaan oplossingen, en zo kunnen mensen weer hoop krijgen.

[1]

Schuilnaam

[2]

De ‘overbruggingsperiode’ is de periode tussen het moment dat de vorige oogst is uitgeput en de nieuwe oogst. De schuren zijn leeg, en de mensen moeten hun akkers bewerken om een nieuwe, goede oogst te kunnen hebben. Er heerst dan ook schaarste; heel vaak stijgen de prijzen van levensmiddelen heel fel. In deze periode van jaar lijden de mensen het meest honger.

[3]

Groupe de la Banque africaine de développement, Niger – programme de réponse à la crise alimentaire et de soutien d’urgence – Rapport d’évaluation de projet, 15 juli 2022, geraadpleegd in augustus 2022.

[4]

Banque mondiale, Population rurale (% de lapopulation totale) – Niger, geraadpleegd in augustus 2022.

[5]

[6]

Ibidem, Groupe de la Banque africaine de développement, Niger – programme de réponse à la crise alimentaire et de soutien d’urgence – Rapport d’évaluation de projet, 15 juli 2022, geraadpleegd in augustus 2022.

[7]

« Volgens het ministerie van Landbouw was er in 2021 een tekort aan graangewassen van naar schatting 870.000 ton, een daling met meer dan 1,5 miljoen ton in vergelijking met 2020 (toen was er nog een overschot van bijna 695.000 ton). Waarom waren de oogsten ontoereikend? Dit had te maken met het lang uitblijven van regens, droge periodes en een vroegtijdig einde van de regens; in sommige streken van Niger verslechterde de veiligheidstoestand bovendien. Tijdens de landbouwcampagne van 2021 was de brutoproductie per inwoner (160 kg/inwoner) het laagst sinds meer dan 20 jaar. »

Bron: OCHA, Crise alimentaire au Niger : mobiliser urgemment des ressources conséquentes pour sauver des vies, 8 mars 2022,geraadpleegd in augustus 2022.

[8]

OCHA, Crise alimentaire au Niger : mobiliser urgemment des ressources conséquentes pour sauver des vies, 8 mars 2022,geraadpleegd in augustus 2022.

[9]

ONU, Sahel : une grave insécurité alimentaire menace 12 millions de personnes (PAM), 28 juni 2022, geraadpleegd in augustus 2022.

[10]

Een lokale graansoort

[11]

ONU, Sahel : une grave insécurité alimentaire menace 12 millions de personnes (PAM), 28 juni 2022, geraadpleegd in augustus 2022.

[12]

Ibidem, OCHA, Crise alimentaire au Niger : mobiliser urgemment des ressources conséquentes pour sauver des vies, 8 mars 2022, geraadpleegd in augustus 2022.

[13]