Overleven in een risicovolle omgeving
De bevolking van de provincie Ruyigi, in het oosten van Burundi, is bijzonder kwetsbaar. De klimaatcrisis is één van de vele oorzaken. Bijna alle inwoners van deze landelijke regio zijn voedselonzeker. Net als 90% van de Burundezen zijn ze afhankelijk van de landbouw, maar de kwaliteit van de gewassen gaat steeds meer achteruit. In de heuvels van Mpungwe bijvoorbeeld, veroorzaakten hevige regenbuien overstromingen. Ze vernietigden ook landbouwgewassen en wegeninfrastructuur. Er is sowieso een tekort aan landbouwgronden door erosie en overexploitatie van vruchtbare grond. Het magere seizoen[3] wordt steeds moeilijker.
>> LEES OOK: De ‘overbruggingsperiode’ is vaak een ‘hongerperiode’. Uitleg en oplossingen.
In die periode van het jaar zijn de voedselvoorraden uitgeput. Werk vinden op het land van andere boeren is erg moeilijk en brengt weinig op. Omdat het vooral de vrouwen zijn die de huishoudportemonnee beheren, zijn zij het vaak die op zoek gaan naar andere bronnen van inkomsten.
>> LEES OOK : De vicieuze cirkel van armoede, honger en klimaatverandering in Burundi
Gezinnen gaan op zoek naar oplossingen om te overleven. Vaak zijn die schadelijk of gevaarlijk voor het milieu. Ontbossing is een veelgebruikte praktijk maar levert dorpen over aan stortregens en bodemerosie. Natuurrampen dwongen al meer dan 100.000 Burundezen om naar andere delen van het land te vluchten[4], sommigen ondernamen de gevaarlijke reis naar buurland Tanzania[5]. Sommigen keren ook terug naar Burundi. Vaak stellen die ‘repatrianten’ dan vast dat hun land is ingenomen door een andere boer en ze dus geen inkomen meer hebben. Om te overleven, verhuizen ze dan vaak opnieuw.
Voorbereiden op het onvoorspelbare
Geconfronteerd met de grillen van het klimaat en de impact ervan op hun dagelijks leven, slaan de inwoners van de provincie Ruyigi de handen in elkaar om duurzame oplossingen voor de klimaatproblemen te vinden. Met de steun van Caritas International Belgium en Caritas Ruyigi (SOPRAD) ontwikkelden 12 heuvels in de regio een ‘rampenrisicoreductieplan’. Dat plan brengt elk van de heuvels nauwkeurig in kaart en biedt oplossingen die aangepast zijn aan de sociale en geografische kwetsbaarheden van elke gemeenschap. Het plan wordt opgesteld door een comité van lokale vertegenwoordigers: gekozen ambtenaren van elke heuvel, landbouwmonitoren, religieuze vertegenwoordigers, gezondheidswerkers, ‘mamans lumières’ (voedingsdeskundigen) en ouderen die de mondelinge geschiedenis van de heuvel bewaren.
>> LEES OOK: Samen de risico’s bij rampen beperken
Inkomsten diversifiëren en samen bouwen
Om de armoede te bestrijden en het hoofd te bieden aan de uitdagingen van de klimaatcrisis, is het belangrijk dat de meest kwetsbare mensen hun bronnen van inkomsten diversifiëren. De meest kwetsbaren zijn bijvoorbeeld mensen die geen stukje land hebben om te bewerken, repatrianten, alleenstaande vrouwen… Met de steun van Caritas vonden ze nieuwe bronnen van inkomsten. Zo vlochten meer dan 1.700 gezinnen biologisch afbreekbare manden, of herstelden wegen, kanalen en bruggen die beschadigd waren door de overstromingen. Uiteindelijk werd 25 kilometer weg hersteld waardoor de ziekenwagens opnieuw de gemeenschappen kunnen bereiken en studenten makkelijker heen en terug naar school kunnen. Een deel van het geld dat deze mensen verdienen, wordt opnieuw in de lokale economie gepompt door een systeem van spaargroepen en leningen. Het zorgt voor een financieel vangnet voor de gezinnen en maakt het mogelijk om gezamenlijke projecten te financieren… Essentieel om te overleven in een onzekere omgeving en de bevolking weerbaarder te maken voor de klimaatschokken.
Meer dan 25 kilometer weg is hersteld door gemeenschappen met steun van Caritas. – © Isabel Corthier / Caritas International
Door zich aan te sluiten bij de spaargroep kon Evangéline een koe kopen en profiteren van de mest om haar bedrijf te verbeteren. – © Isabel Corthier / Caritas International
Venant opende zijn winkel dankzij het salaris dat hij ontving door wegen te helpen herstellen. – © Isabel Corthier / Caritas International
Agro-ecologie voor minder risico en meer veerkracht
Bosbranden, ontbossing, exploitatie van glooiende gebieden,…: het zijn veelgebruikte technieken in Burundi om de landbouwopbrengst te verbeteren. Deze landbouwpraktijken, waarbij vaak op korte termijn wordt gedacht, hebben ernstige gevolgen voor de biodiversiteit en kunnen desastreus zijn.
Nochtans bestaan er alternatieven die zowel goede, stabiele oogsten verzekeren – en dus de voedselsoevereiniteit verbeteren – als de teloorgang van de ecosystemen tegengaan. Die alternatieven biedt Caritas aan de boerengemeenschappen aan. Zo worden kale gebieden herbebost met diepgewortelde boomsoorten (callitris, eucalyptus), die de heuvels beschermen tegen stortregens en erosie. In het Mpungwe-gebergte is bijvoorbeeld meer dan 200 hectare herbebost, waardoor een plantenbarrière is ontstaan die water vasthoudt en bodembewegingen voorkomt.
>> LEES OOK: Agro-ecologie: De toekomst voor onze voedselsystemen
Venant is voorzitter van de kwekerij en ondersteunt gemeenschappen bij het beheer van hun plantages. – © Isabel Corthier / Caritas International
De nieuwe aanplantingen maken het land vruchtbaarder en gaan hand in hand met andere agro-ecologische toepassingen. Zo begeleidde Caritas 2.000 gezinnen bij het composteren, bemesten en aanplanten van microbossen. Op deze manier kan het voedselsysteem zich beter aanpassen aan de onvoorspelbare klimaatrisico’s in deze Burundese provincie.
Welke rol kan België spelen?
De voorbeelden van de plattelandsgemeenschappen in Burundi spreken voor zich. In de aanloop naar de COP26 moeten rijke landen als België solidair zijn met de landen die het zwaarst getroffen zijn door de opwarming van de aarde.
Naast het nakomen van haar emissieverplichtingen moet België de agro-ecologie ondersteunen. De Coalitie tegen Honger vraagt daarom dat ons land:
- tegen 2023 het aantal projecten die de agro-ecologische overgang van voedselsystemen ondersteunen minstens verdubbelt.
- koploper wordt in het promoten van agro-ecologie op Europees en internationaal niveau.
>> LEES OOK: De klimaatverandering: de feiten op een rij (en wat jij eraan kan doen)
