Spreekuur over sociaal-juridische kwesties: laveren tussen ingewikkelde procedures

Salwa werkt bij IFAS in Luik sinds 2019, toen het sociaal-juridische spreekuur er werd opgestart.

Een vluchteling die een statuut krijgt in België, moet de opvangstructuur verlaten en een zelfstandig bestaan uitbouwen. In die periode is er heel wat onzekerheid. De sociaal-juridische spreekuren geven aan mensen, die eerder werden begeleid door Caritas, de mogelijkheid om antwoorden te krijgen op vragen van sociale of juridische aard. “Hiermee vermijden we ook dat de begeleiding abrupt wordt afgebroken”, vertelt Salwa. “We willen voorkomen dat het bereikte evenwicht wordt verstoord wanneer de mensen een opvangproject verlaten.”

Salwa krijgt allerlei vragen voorgeschoteld, afhankelijk van ieders situatie. Administratieve produres duren lang, en verschillende spelers zijn erbij betrokken. Soms duren die procedures één of meerdere jaren.

“Ik speel in op de vragen van de mensen uit de verschillende Caritasprojecten en begeleid hen bij alle juridische of administratieve kwesties die te maken hebben met de rechten van vreemdelingen, sociale rechten en de internationale beschermingsprocedure. Ik geef ook informatie over wat je moet doen om hier te kunnen verblijven, vragen over familierecht of de nationaliteit en internationaal privaatrecht”, aldus Salwa. “Verder verstrek ik informatie over mensenhandel in zijn diverse vormen.”

De juriste krijgt ook te maken met geweld in het huwelijk. “Soms zijn er vrouwen die helemaal niet beseffen dat bepaalde gebaren binnen hun huwelijk of relatie ernstig zijn. Ze vinden het normaal dat hun man agressief is. Door hun administratieve situatie durven ze geen klacht in te dienen. Ze vrezen dat zoiets de procedure alleen maar zou vertragen.”

Salwa wil grondig te werk gaan. “Ik tracht de vrouwen te sensibiliseren en uit te leggen dat de wet vrouwen beschermt die met geweld te maken krijgen en dat ik hen kan ondersteunen.”

Daarnaast krijgt Salwa ook veel aanvragen voor gezinshereniging. “Die aanvragen nemen de hele tijd toe”, zegt ze.

Als een vluchteling gezinshereniging wil aanvragen, moet hij of zij dat doen vóór de 18de verjaardag. Eens meerderjarig, hadden vluchtelingen na het verkrijgen van hun statuut nog 12 maanden de tijd om gezinshereniging te vragen. Doen ze dat niet, dan moeten ze extra voorwaarden vervullen, zoals het aantonen van voldoende huisvesting of een ziekteverzekering. Deze termijnen zijn vastgelegd in de Belgische regels over het recht op gezinshereniging. De nieuwe maatregelen van de regering, die van kracht zijn sinds 18 augustus 2025, beperken de termijn tot 6 maanden. Die verandering dreigt de behandeling van dossiers op het vlak van gezinshereniging nog lastiger te maken, in het bijzonder wanneer er sprake is van complexe administratieve of persoonlijke situaties.”

Ook wanneer het lukt met de gezinshereniging, duiken er soms andere problemen op. Minderjarigen zijn verplicht om samen te wonen met hun familie in de eerste vijf jaar na de aankomst van de familieleden. “Wanneer de mensen weer bij elkaar komen, ontstaan er vaak conflicten binnen families”, weet Salwa. “De jongere is namelijk zelfstandig geworden. Zeker na een lange scheiding is het niet zo simpel om weer te moeten samenleven met je ouders. Met elkaar communiceren is soms een probleem, en iedereen moet zich ook weer aanpassen aan de rol binnen de familie. Het is soms erg lastig om de regels in een cultuur te doorgronden.” Een aangepaste begeleiding is dan ook aangewezen: actief luisteren en ondersteuning op maat geven, rekening houdend met de culturele kenmerken van families.

Bij de antennes van Caritas in Luik praat Salwa geregeld met de collega’s uit de opvangprojecten. Zo kan ze informatie uitwisselen over de lopende begeleidingen en een concreet zicht krijgen op de algemene situatie van mensen die worden begeleid. “Soms hoor je plots dat de familie over twee weken aankomt, terwijl de jongere geen woning heeft die groot genoeg is voor iedereen. Als je dan niet snel iets doet, dreigt de familie op straat te belanden.”

Vroeger stonden de permanenties open voor het brede publiek, maar dat leidde tot tientallen nieuwe aanvragen per dag, waardoor opvolging onmogelijk werd.

“De samenwerking tussen de verschillende projecten die we in Luik hebben, laat ons toe om een doeltreffende en aangepaste begeleiding te bieden, afgestemd op de specifieke situatie van elke persoon,” zegt Salwa. “Het is essentieel om een vertrouwensband op te bouwen met de mensen die we begeleiden. Zonder dat kunnen we hun situatie niet goed analyseren en begrijpen we hun problemen niet echt.”