Gezinsleven: geen luxe maar een recht

Voor mensen op de vlucht is gezinshereniging vaak de enige haalbare weg naar veiligheid, stabiliteit en herstel. Na alles wat zij hebben doorstaan – oorlog, vervolging, gevaarlijke routes – biedt de hoop om herenigd te worden met geliefden een cruciale bron van veerkracht. Voor wie internationale bescherming heeft gekregen, zou die mogelijkheid evident moeten zijn.

Toch maakt de regering de drempel steeds hoger. Het recht op gezinsleven wordt niet benaderd als een mensenrecht, maar als een privilege dat afhankelijk wordt van complexe procedures, onhaalbare inkomensdrempels en strakke deadlines. In plaats van te bouwen aan menselijke verbinding en sociale inclusie, creëert de regering een systeem dat scheiding in stand houdt – vaak voor jaren, soms voorgoed.

Caritas International roept op tot

• een beleid dat recht doet aan mensen, een beleid dat het recht op gezinsleven voor mensen met internationale bescherming beschermt.
• een beleid dat rekening houdt met menselijke omstandigheden bij het beoordelen van termijnen en documenten, en rekening houdt met de realiteit van kwetsbare groepen zoals niet-begeleide minderjarigen, mensen met een handicap en LGBTQIA+-koppels.
• investeringen in begeleiding, informatie en ondersteuning zodat families niet verdwalen in het kluwen van regels en uitzonderingen.
• de waarde van een familie erkennen als een echte hoeksysteem van het systeem, die veel verder gaat dan een louter administratieve kwestie.

Wij zien elke dag wat er mogelijk wordt dankzij een gezinshereniging. Daarom pleit Caritas International voor een beleid dat uitgaat van menselijkheid. Als gezin samenleven is geen luxe maar wel een fundamenteel recht!

1. Verhoging van het vereiste inkomen  

De geplande verhoging van het inkomen tot 110% van het gewaarborgd netto minimum maandinkomen, plus 10% per gezinslid, is buiten proportie. In de praktijk betekent dit dat een vader die zijn vrouw en twee kinderen wil laten overkomen meer dan €2.700 netto per maand moet verdienen.

Net zoals voor veel anderen die aan het begin van hun loopbaan op de Belgische arbeidsmarkt staan, is dit niet haalbaar. Daarnaast is de drempel om toegang te krijgen tot de arbeidsmarkt voor nieuwkomers hoog, zoals bijvoorbeeld ook door de OESO is aangegeven. Zelfs hoogopgeleide nieuwkomers kunnen hier nauwelijks op hun niveau aan de slag.

Bovendien moeten banen voor gezinshereniging “stabiel en regelmatig” zijn, terwijl de jobs van nieuwkomers dat vaak niet zijn. Ook treft deze maatregel mensen die om medische redenen niet kunnen werken, gepensioneerden of personen met een handicap. Het inkomen van deze mensen komt zelfs niet in de buurt van het vereiste bedrag. Ironisch genoeg zijn zij net degenen voor wie familiale steun onmisbaar is.

Gaat dit in de praktijk leiden tot onmenselijke situaties, tegenstrijdig met het recht op gezinsleven, waarbij mensen zullen moeten kiezen met welke leden van hun familie zich te verenigen? Het lijkt ons niet uitgesloten.

2. Indieningstermijn verminderd naar 6 maanden voor vluchtelingen (met vrijstelling voor materiële voorwaarden)

Wie internationale bescherming krijgt, heeft momenteel 12 maanden de tijd om een gezinsherenigingsaanvraag in te dienen zonder bijkomende bewijsstukken van inkomen, huisvesting en ziekteverzekering. Voor vluchtelingen wordt die termijn nu gehalveerd tot zes maanden. In theorie klinkt dat werkbaar. In realiteit is het dat niet.

De procedure vereist het verzamelen, vertalen en legaliseren van documenten, het vastleggen van een afspraak bij vaak overbelaste diplomatieke posten, én reizen door conflictgebieden. (In ons memorandum voor 2024 beschreven we deze hindernissen in detail.) Veel gezinnen slagen er amper in om hun aanvraag binnen een jaar af te ronden. Een termijn van zes maanden – of zelfs drie, sinds de wet van 10.03.2024 – is voor velen simpelweg onhaalbaar.

Wij pleiten er dan ook voor dat de wet alternatieve indieningswijzen toelaat, zoals digitale aanvraagprocedures of indiening vanuit België door hier verblijvende familieleden. De straf voor laattijdige indiening? Jarenlange wachttijd of een definitieve weigering.

3. Wachttermijn voor subsidiair beschermden

Mensen die subsidiaire bescherming kregen – vaak omdat ze vluchtten voor onmenselijke situaties zoals oorlog of systematisch geweld – moeten nu twee jaar wachten voordat ze een gezinsherenigingsprocedure kunnen starten. Zij zullen voortaan ook moeten voldoen aan alle materiële voorwaarden (inkomen, huisvestiging en ziekteverzekering).

Hiermee wordt een discriminerend onderscheid gemaakt tussen vluchtelingen en subsidiair beschermden, terwijl hun noden vaak identiek zijn. Beide groepen hebben hun land moeten ontvluchten en kunnen daar geen normaal gezinsleven opbouwen. Beide verdienen gelijke bescherming, en dus ook gelijke toegang tot hun gezin.

Die ongelijke behandeling wordt des te problematischer in het licht van de duidelijke wil van de nieuwe regering om aan verzoekers om internationale bescherming vaker subsidiaire bescherming toe te kennen in plaats van de vluchtelingenstatus.

Wat betekenen deze maatregelen concreet voor mensen op de vlucht? Allereerst: diepe onzekerheid. Voor veel gezinnen betekent uitstel simpelweg afstel. De band met hun kinderen, partner of ouders raakt onder druk. Isolement, stress en psychosociale problemen nemen toe. De motivatie om zich een plek te vinden in onze samenleving – school volgen, werk zoeken, Nederlands of Frans leren – wordt ondermijnd als iemand jarenlang in onzekerheid leeft over zijn of haar gezin.

Voor minderjarigen die alleen in België aankomen, is het vooruitzicht op hereniging met hun ouders vaak het enige houvast. Dat perspectief wordt nu nog fragieler.

Ook voor organisaties zoals de onze stijgt de druk. Onze juridische teams en sociale begeleiders worden overspoeld door aanvragen, vragen en wanhoop. We zien dat meer mensen zich wenden tot dubieuze tussenpersonen of fouten maken in de procedure. Met elk extra obstakel dat de overheid invoert, stijgt de nood aan begeleiding – maar daarvoor zijn de middelen alsnog niet voorzien.

Pieter Van Roeyen, jurist bij Caritas International, benadrukt het fundamentele karakter van het recht op gezinsleven en gezinshereniging: “Het recht op respect voor het privé- en familieleven is stevig verankerd in internationale en Europese verdragen, zoals artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Dit recht mag enkel worden beperkt als dat strikt noodzakelijk en proportioneel is. Daarnaast onderstrepen het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind en het Verdrag van Genève van 1951 de bijzondere bescherming die kinderen en vluchtelingen verdienen wat betreft hun familiebanden.”

Deze juridische kaders vormen de hoeksteen voor een menswaardig migratiebeleid en bieden een onmisbare toetssteen voor de beoordeling van zowel de wet van 2024 inzake gezinshereniging als van de recent aangekondigde crisismaatregelen. Zij onderstrepen dat het recht op gezinshereniging niet zomaar ter discussie kan staan, omdat het rechtstreeks verbonden is met de menselijke waardigheid en het welzijn van vluchtelingen en hun families.

Het dominante discours over gezinshereniging vertrekt steeds vaker vanuit wantrouwen. Alsof elk kind dat wordt herenigd een misbruik zou zijn van het systeem. Alsof samenleven met je gezin een strategische zet is, geen mensenrecht.

Onderzoek zowel als praktijk, waaronder de ervaring van onze organisatie, laten zien dat een soepel gezinsherenigingbeleid geen significant aanzuigeffect heeft op internationale migratie: migratiebeslissingen worden vooral beïnvloed door economische, veiligheids- en sociale omstandigheden.

Gezinshereniging is een recht, een fundament, en vaak ook een hefboom voor succesvolle integratie. Gezinnen die samen zijn, functioneren beter. Ze nemen minder beroep op hulpverlening, bouwen sneller aan een toekomst, dragen bij aan hun gemeenschap.

Dat zou de kern van het beleid moeten zijn.