Al drie jaar lang oorlog in Oekraïne: “Er zal nog veel solidariteit en vrijgevigheid nodig zijn”

“Ook in 2025 beleven wij hier nog altijd de grootste oorlog die Europa meemaakte sinds de Tweede Wereldoorlog”, zeggen de collega’s van Caritas in Oekraïne. “De oorlog had een grote impact op de civiele infrastructuur in ons land. Ook ziekenhuizen en scholen werden vaak gebombardeerd. Miljoenen mensen moesten hun huis ontvluchten en zagen hun levens verstoord.”

Volgens de Oekraïense regering zijn er nu in het land naar schatting 3,6 miljoen ontheemden. De Verenigde Naties berekenden dat 12,7 miljoen Oekraïners in 2025 humanitaire bijstand zullen nodig hebben. Dat is bijna één derde van de bevolking. Meer dan 9 miljoen mensen leven ondertussen in armoede in Oekraïne.

“De Oekraïense bevolking zit in zak en as”, constateert Dechamps. “Er is al heel veel materiële schade aangericht. Huizen, gegevens, documenten, veel ging gewoon verloren. Het land heropbouwen zoals het was, zal nooit volledig lukken. De ecologische schade is ook niet te onderschatten. Chemische fabrieken zijn gebombardeerd, er liggen onontplofte mijnen, water en grond raakten vervuild.”

Vooral op menselijk vlak is de tol erg zwaar. “Wie om het leven kwam, komt nooit meer terug. Vele Oekraïeners raakten gewond en verminkt. Hun leven is verwoest, soms voor de rest van hun leven. De mentale en morele trauma’s zijn groot. Heel die situatie veroorzaakt grote haat- en wraakgevoelens. Het kan twee of drie generaties duren om Oekraïeners en Russen weer met elkaar te verzoenen.”

De oorlog leidde tot grote humanitaire noden die vaak erg uiteenlopend zijn. “Enerzijds zijn er directe noden: eten, drinkwater, cash, onderdak, medische zorg. Anderzijds zijn er ook noden op langere termijn: psychosociale ondersteuning, scholen die weer draaien, de heropbouw van gebouwen en infrastructuur, mensen re-integreren via een job. Onze partners in Oekraïne zijn met al die noden bezig. Soms kan je, op amper 30 kilometer van elkaar, projecten hebben die totaal verschillend van aard zijn. Wanneer deze oorlog ooit ophoudt, zullen weer nieuwe noden ontstaan. Denk bijvoorbeeld aan projecten om oorlogsveteranen weer een plaats te geven in de samenleving. Ook dan zal het middenveld zijn rol moeten spelen.”

De gebeurtenissen in Oekraïne hadden ook een grote impact op de buurlanden en op heel Europa. In België en in andere Europese landen arriveerden grote aantallen Oekraïense vluchtelingen. Een uitzonderlijke situatie waarop moest worden ingespeeld. In ons land opende Caritas International een ‘helpdesk’ voor Oekraïense vluchtelingen en gastfamilies. Die helpdesk functioneert tot op de dag van vandaag.

Het werk bij onze Helpdesk is in de voorbije jaren niet echt veranderd. Mensen stellen nog altijd vragen over een verblijf en bescherming in België, huisvesting, noodopvang, sociale rechten, beslissingen van een OCMW enzovoort. We zien ook een stijging van het aantal vragen over ‘de toekomst’. Oekraïeners willen weten of ze in België kunnen blijven, en hoelang. En wat ze kunnen doen om hier een echt bestaan op te bouwen. De Helpdesk helpt de mensen aan de nodige ‘tools’ om zelf hun toekomst in handen te nemen en perspectieven te creëren die beantwoorden aan hun eigen verwachtingen.

Bij het uitbreken van de oorlog schoot het Caritasnetwerk meteen in actie. “Het is een groot geluk dat dit netwerk bestaat zodat de collega’s in Oekraïne veel steun kunnen krijgen uit andere landen. In België zette Caritas International niet alleen een helpdesk op maar zamelde het ook veel giften in en verspreidde het informatie. Medewerk(st)ers waren er ook bij toen vluchtelingen op de Heizel in Brussel werden opgevangen. Via het consortium 12-12 en onze eigen oproep om giften te doen konden we financieel veel inspanningen leveren voor Caritas Oekraïne.”

Veel centen gingen naar Caritas Oekraïne, maar een deel werd gebruikt voor Caritasorganisaties in Moldavië, Slovakije, Polen, de Tsjechische Republiek en ook Rusland. “Vergeet niet dat er in Rusland meer dan 2 miljoen Oekraïense vluchtelingen toekwamen.”

“Een erg mooi voorbeeld van hulp was het sturen van geneesmiddelen naar een ziekenhuis in de stad Dnipro. Hiervoor konden we samenwerken met MSF Supply, een onderdeel van Artsen Zonder Grenzen.”

“De geboden bijstand kan heel divers zijn. Zo hielpen we bijvoorbeeld om zonnepanelen te plaatsen bij een centrum van Caritas voor ontheemde Oekraïeners, op 100 kilometer ten westen van Kiev. Dat project was mogelijk dankzij financiële steun van een Luxemburgse stichting. Elektriciteit is schaars en duur geworden in Oekraïne. Zo’n investering in zonnepanelen is dan ook erg zinvol, en ze is bovendien duurzaam en toekomstgericht.”

Tussen Caritas International en Caritas Slovakije groeide een stevige band als gevolg van de oorlog in Oekraïne. “Op zeker ogenblik bleken de collega’s in Slovakije extra hulp te kunnen gebruiken. Vanuit België speelden we daarop in. We zorgden voor financiële steun en hielpen de Slovaken om een programma te ontwikkelen voor de psychosociale begeleiding van vluchtelingen uit Oekraïne. Dat verhaal werd uitgebreid naar het westen van Oekraïne en zelfs naar Charkiv in het oosten van het land. Momenteel zijn de noden in Slovakije kleiner geworden, maar het werk in Oekraïne gaat voort, met steun uit België en van CAFOD, de Britse Caritas.”

De Oekraïeners hebben geen inniger wens dan eindelijk weer vrede te mogen kennen, besluit Sébastien Dechamps. “Altijd maar meer wapens sturen, kan nooit tot een echte oplossing leiden. Er moet stevig worden geïnvesteerd in diplomatie en vredesonderhandelingen. Oekraïeners en Russen moeten opnieuw met elkaar leren te praten. Met het Caritasnetwerk dragen wij ons steentje bij omdat we ook denken aan vredesopbouw en het promoten van wederzijdse tolerantie, meer bepaald op lokaal niveau, tussen vluchtelingen en gastgemeenschappen.”