Werelddag van de Kinderrechten: handelen om ze te doen naleven

Het internationale verdrag, goedgekeurd in 1989, draait rond het beginsel van het ‘hogere belang van het kind’: iedere beslissing over een kind moet worden genomen met het welzijn van het kind voor ogen. Iedere staat die het verdrag ondertekende, moet de bewuste principes in zijn nationaal recht opnemen. Momenteel zijn de VS het enige land dat het verdrag nog niet ratificeerde.

In alle omstandigheden zijn kinderen te beschouwen als kwetsbare personen, met bijzondere noden. “Minderjarige vluchtelingen beleefden uitermate moeilijke dingen maar ze zijn erg dapper en tonen en geweldige veerkracht”, weet Alice, die sociaal begeleidster is in Brussel.

“De Werelddag van de Kinderrechten is van groot belang om te wijzen op de rechten van kinderen en na te denken over elementen die beter kunnen”, zegt Joke Dillen, die bij Caritas International bezig is met beleidsbeïnvloeding. “Bij minderjarigen die hun land ontvluchten, zien we dat heel wat rechten niet worden nageleefd in hun land van herkomst. Maar ook niet tijdens hun vlucht of na aankomst in Europa.”

Het is bijzonder stresserend om aan te komen in een land dat je niet kent, waar je geen houvast hebt en waar je de taal niet spreekt. Daarom ondersteunt Caritas International, via diverse projecten, niet-begeleide jongeren tijdens en na hun procedure om internationale bescherming te krijgen.

Alice werkt bij het project ‘Youth in Transit’, met jongeren vanaf 16 jaar die het vluchtelingenstatuut hebben gekregen. “Zodra een jongere het statuut heeft gekregen, kan hij of zij het opvangcentrum verlaten om terecht te komen bij een project zoals het onze, dat bedoeld is om de weg naar een zelfstandig leven te begeleiden. De jongere blijft daar tot zijn of haar 18de verjaardag. Wij geven aan de jongeren zoveel mogelijk informatie en handvaten zodat ze zich als meerderjarige uit de slag kunnen trekken”, vertelt de sociaal begeleidster.

“De meeste van deze jongeren lieten alles achter als kind. Ze moesten erg snel verantwoordelijkheid leren te dragen. Maar ook zij hebben nog altijd momenten nodig waarop ze gewoon kind kunnen zijn”, aldus Joke.

Alice ziet dat ook iedere dag. “Op heel wat punten zijn onze jongeren erg volwassen. Ze nemen heel wat verantwoordelijkheid op hun schouders: om hun familie naar België te laten komen of om geld te sturen naar familieleden. Wanneer we vrijetijdsactiviteiten organiseren, merken we wel dat het gewoon adolescenten zijn als alle anderen.”

Voor de mentale gezondheid van deze jongeren is het cruciaal dat er informele momenten zijn die hen de kans geven om afstand te nemen en het dagelijkse leven even te vergeten. Met Halloween bijvoorbeeld gingen de jongeren op stap en speelden ze tafelvoetbal. Op zulke momenten worden ze weer kind terwijl ze onderling kissebissen en grapjes maken.”

Voor België zijn de rechten van het kind erg belangrijk. Maar er kan zeker nog vooruitgang worden geboekt, bijvoorbeeld rond het recht op opvang.

“Ieder kind dat in ons land toekomt, heeft recht op een opvangplaats. Momenteel wordt dat recht nageleefd. Maar de situatie kan heel makkelijk omslaan wanneer er veel meer jongeren aankomen in België”, stelt Joke. “Er is nood aan een systeem dat rekening houdt met migratiestromen en dat de opvang ook kan waarborgen wanneer er erg veel kinderen arriveren.”

Joke onderstreept dat de opvang degelijk moet zijn, en aangepast aan de noden van minderjarigen. “Jongeren hebben niet allemaal dezelfde noden. De plaatsen die nu worden aangeboden, zijn niet genoeg gediversifieerd. Zo zijn er eigenlijk niet genoeg plaatsen voor jongeren onder de 15 jaar. Er zijn ook niet genoeg plaatsen in psychiatrische voorzieningen, terwijl sommige jongeren daar zwaar nood aan hebben.”

Momenteel zijn er niet genoeg plaatsen in projecten zoals dat van Alice, waar jongeren ondersteuning krijgen om zelfstandiger te worden. “De jongeren moeten maandenlang wachten in hun opvangcentrum voor er plaats is”, zegt Alice. “Met de hele wooncrisis is het nu ook erg ingewikkeld om een studio of appartement te vinden wanneer iemand 18 wordt en moet vertrekken bij Youth in Transit.” Het gebrek aan opvangplaatsen en woningen remt alle etappes van de opvang af.

België moet ook zeker een tandje bijsteken op het gebied van onderwijs. Alice en andere sociaal begeleidsters zijn ook betrokken bij het naar school gaan van de jongeren. “Dan kan je denken aan een inschrijving op school, gesprekken met leerkrachten, het aankopen van schoolbenodigdheden, deelnemen aan bijeenkomsten met ouders enzovoort.” Zonder familie in België is er voor de jongeren geen vader of moeder die al die dingen kan doen.

Ook hier is er een capaciteitsprobleem. Een tekort aan plaatsen om jongeren op te vangen en onderwijs te geven. Momenteel is er een wachttijd van een aantal maanden. Joke: “Als je op die leeftijd een aantal maanden niet naar school kan, is dat een echt obstakel voor de ontwikkeling van de jongere. Het is dan veel lastiger om een taal te leren of om gemotiveerd te blijven voor een opleiding. De jongere moet gewoon wachten en heeft niets om handen. Het nieuwe Migratiepact zegt dat de wachttijd niet langer mag zijn dan twee maanden. Wij hopen dat er extra plaatsen zullen bijkomen zodat dat punt ook werkelijkheid wordt.”

Het Migratiepact is een akkoord over migratie dat in mei 2024 werd goedgekeurd door het Europees Parlement. De uitvoering van dat akkoord zal van start gaan in juni 2026. Tegen dan moeten de EU-lidstaten de nieuwe regels omzetten in hun nationaal recht.

Toegegeven, er zijn bepaalde maatregelen voorzien die bemoedigend zijn voor de minderjarigen. Maar in het Migratiepact staan ook tal van maatregelen die verontrustend zijn wanneer het gaat om het welzijn van volwassenen en minderjarigen die internationale bescherming vragen.

Joke somt enkele punten op rond de rechten van minderjarige vreemdelingen in België:

• Iedere minderjarige moet bij aankomst in ons land een wettelijke vertegenwoordiger krijgen, een voogd. Tot nu toe duurt zoiets weken of maanden. Dat zal dus moeten veranderen.
• Een medische screening om de leeftijd te onderzoeken, de ‘triple test’, mag slechts als laatste redmiddel worden gebruikt. Er moeten ernstige redenen zijn om aan de minderjarigheid van een jongere te twijfelen. Het gaat niet op om automatische een röntgenfoto van beenderen of tanden te nemen. Een medische screening mag pas gebeuren na een multidisciplinaire fase. Wij maken ons grote zorgen over de naleving van dit punt in de praktijk. We vrezen dat er nog veel te veel medische screenings plaatsvinden.
• Volgens het Migratiepact is het onwettelijk om een niet-begeleide minderjarige op te sluiten. Spijtig genoeg zijn er te veel uitzonderingen op deze regel. We zijn dan ook bang dat heel wat niet-begeleide minderjarigen alsnog zouden opgesloten worden in de administratieve detentiecentra.

Grosso modo staan er in het Pact zeker punten die beter uitvallen voor de kinderrechten. Maar de tekst is tegelijkertijd een bron van ongerustheid, ook over de manier waarop sommige verbeterpunten zullen worden gerealiseerd. Spijtig genoeg gaapt er een grote kloof tussen de wet op papier en de realiteit. Ook daarom zijn een sociale begeleiding, zoals die bij Youth in Transit, en beïnvloeding van het overheidsbeleid essentieel voor het welzijn van niet-begeleide jongeren.