Terugblik op de eerste evaluatie van het VN-Migratiepact

In september 2016 kwamen wereldleiders voor het eerst bijeen in het kader van de Verenigde Naties om de uitdagingen die het gevolg zijn van grote bewegingen van vluchtelingen en migranten aan te pakken. Dit gebeurde tegen de achtergrond van een crisis in het opvangbeleid en de menselijke drama’s die daarmee gepaard gingen. Het resultaat van die bijeenkomst was de Verklaring van New York voor vluchtelingen en migranten, die een politiek proces in gang zette dat eind 2018 culmineerde in de goedkeuring van twee internationale teksten: het “Global Compact over vluchtelingen” en het “Global Compact voor veilige, ordelijke en reguliere migratie”, dat in december 2018 in Marrakesh werd goedgekeurd.

Het “Global Compact for Migration” (GCM) is een niet-bindend document. Het is een verdrag noch een conventie. Staten die het niet naleven, zullen niet worden bestraft. De uitvoering ervan hangt dus volledig af van de politieke wil van de ondertekenende staten, die van hun kant hun nationale soevereiniteit inzake migratiebeleid niet hoeven op te geven. Vandaag sluiten veel landen bilaterale overeenkomsten inzake migratie, waarvan de doelstellingen eigenlijk niet overeenstemmen met de doelstellingen van het GCM.^[1]

Om deze verbintenissen te kunnen nakomen, moeten zij worden omgezet in nationaal beleid: de GCM moedigt de ontwikkeling aan van nationale beleidsplannen. Het is de bedoeling dat de voortgang van deze plannen op nationaal niveau regelmatig en uitgebreid wordt geëvalueerd, waarbij de verschillende belanghebbenden worden betrokken: migranten, migranten- en diasporaorganisaties, middenveldorganisaties, lokale autoriteiten en gemeenschappen, de privé-sector, vakbonden, administraties, parlementsleden, enz. Deze vrijwillige nationale evaluaties moeten uitmonden in rapporten, die vervolgens worden gebruikt voor regionale en internationale evaluaties van de tenuitvoerlegging van het GCM.

Het resultaat van die top is ambigu. Er bestond een groot contrast tussen de visie, de ambitie en de eisen van Westerse landen enerzijds en die van het globale Zuiden anderzijds. Het is lovenswaardig dat de Algemene Vergadering de voortgangsverklaring over de uitvoering van het Global Compact voor migratie aangenomen heeft, en zelfs bij consensus, maar geen enkel land lijkt zich kritisch te tonen ten aanzien van migratie terwijl er in realiteit toch zeer weinig vooruitgang geboekt is bij het daadwerkelijk uitbreiden van veilige en reguliere migratiekanalen.

Die botsing tussen woorden en realiteit geldt ook voor inclusie en participatie, zowel in de voorbereiding van de top als tijdens de top zelf: een kleine, overvolle hoek van het maatschappelijk middenveld en een regelmatig halflege zaal voor de lidstaten; visa die niet werden afgeleverd voor sommige panelleden; sommige maatschappelijke organisaties die het bijzonder moeilijk hadden om toegang te krijgen tot hun respectieve regeringsdelegaties, enz.

Tijdens de verdere implementatiefase van het GCM door de lidstaten zetten de Belgische middenveldorganisaties hun beleids- en sensibliseringswerk verder, met een belangrijke focus op het creëren van veilige en reguliere migratieroutes, niet alleen omdat België hierin tekortschiet, maar ook omdat dit een voorbeeld is van een uitdaging waar multilaterale samenwerking grondig moet worden versterkt.