Niet-begeleide minderjarigen ‘op doorreis’ kunnen we anders opvangen

Veel niet-begeleide minderjarigen zijn maar tijdelijk in ons land. Ze willen graag doorreizen naar het Verenigd Koninkrijk of andere landen in Europa. We noemen hen “niet-begeleide minderjarigen op doorreis”. Deze jongeren zijn voornamelijk afkomstig uit Eritrea of Ethiopië. Hun juridische situatie kan erg uiteenlopend zijn.

“Sommige jongeren arriveren in ons land na te zijn gepasseerd via Libië. Dat land staat bekend als een hel bij de meeste jongeren. Migranten worden er opgesloten in detentiecentra waar de omstandigheden onmenselijk zijn. In een latere fase passeren ze langs Italië en Frankrijk. Andere jongeren zijn al een tijdje in Europa en proberen vanaf parkings in België naar het Verenigd Koninkrijk te gaan. Nog anderen reizen heen en weer tussen Calais en Brussel. In Brussel komen ze wat rusten voor ze opnieuw naar de kust trekken”, vertelt Jeanne. “Ontmoetingen met de politie bepalen hoe ze andere onderdelen van de overheid ervaren en wat ze daarover denken.” De politie is doorgaans de eerste overheidsinstantie waarmee deze jongeren in aanraking komen.

Willen we deze jongeren ‘op doorreis’ op een duurzame manier opnemen in het bestaande opvangsysteem, dan is het essentieel om de politiediensten te sensibiliseren en te vormen omtrent de noden van deze jongeren. Dit geldt in ruimere zin voor alle diensten. Het is ook van erg groot belang dat de politie hen het voordeel van de twijfel geeft en het vermoeden van minderjarigheid respecteert tot er een leeftijdstest is uitgevoerd.

Deze jongeren zijn aan zichzelf overgeleverd. De jongeren gaan zich niet melden bij de overheid en kunnen dus niet de bescherming krijgen waarop ze als minderjarigen wel recht hebben. De informatie die ze kregen in hun land van herkomst, tijdens hun vlucht of bij hun aankomst in België is vaak tegenstrijdig, onvolledig, onjuist. “Deze jongeren op doorreis zijn vooral erg angstig en wantrouwig,” weet Jeanne. Hun angst wordt alleen maar groter omdat ze geen juiste, verstaanbare informatie hebben. Het is essentieel dat we deze jongeren juist informeren over hun opties en over de diverse stappen van de procedures waarin ze zich bevinden. En dat moet gebeuren in een taal die ze kunnen begrijpen.”

De jongeren zijn erg kwetsbaar maar velen van hen slapen op straat. Meer dan eens verdwijnen ze. Niet zelden zijn ze het slachtoffer van mensenhandel of andere onwettelijke praktijken. “Momenteel gebruikt Fedasil kwetsbaarheidscriteria die bepalen wanneer een jongere buiten de openingsuren (na 15u00) wel of niet toegang kan krijgen tot het formele opvangsysteem. Dit systeem moet worden opgedoekt: als een jongere, die eerst aarzelde om zich aan te melden, geen opvangplaats krijgt, is er een groot risico dat we zijn of haar spoor kwijtraken. Wij pleiten dan ook voor een onmiddellijke afschaffing van de kwetsbaarheidscriteria. Er moet veel meer aandacht gaan naar de individuele noden van deze minderjarigen,” aldus Jeanne.

Het team van het project Xtra MENA van CAW Brabantia – Antenne Caritas International – is al sinds 2018 aanwezig op de plekken waar deze jongeren te vinden zijn. De mensen van het team weten nu goed wat de drempels en moeilijkheden zijn waarmee de jongeren te maken krijgen. Op basis van de opgedane kennis geeft het team een intensieve ondersteuning en adviezen over toekomstige keuzes van de jongeren. Zo willen we het aantal onrustwekkende verdwijningen verminderen en meer vertrouwen creëren om de jongeren naar een formeel systeem te loodsen.

In XTRA MENA, een rapport uit 2021, deed het team van Xtra MENA al aanbevelingen over de noodzaak van een pre-opvang. Op basis van die aanbevelingen organiseerde Artsen Zonder Grenzen een pilootproject om jongeren op doorreis onderdak te bieden. Zo kregen jongeren de kans om in alle rust en veilig na te denken over hun situatie. “Als mensen van het terrein stellen wij vast dat de jongeren veel meer openstaan voor de aangeboden informatie en makkelijker vragen stellen wanneer hun primaire behoeften zijn vervuld, wanneer ze kunnen rusten, zich veilig voelen en vertrouwen hebben,” zegt Jeanne.

Sinds mei 2023 worden jongeren in deze situatie tijdens de eerste drie maanden opgevangen in de centra AMRAM en Dubrucq. Zonder dat ze zich ergens moeten aanmelden. Dat is een hele stap vooruit. Maar de noden blijven aanzienlijk. Het fenomeen van niet-begeleide minderjarigen op doorreis is niet iets van tijdelijke aard. Wij pleiten er dan ook voor om deze projecten voort te zetten en het aantal initiatieven uit te breiden. Zo wordt het mogelijk om meer op maat van de persoon te werken en te investeren in een begeleiding van hoge kwaliteit.