De kunst om weer voeling te krijgen met jezelf en met anderen

Voor de meeste mensen die Caritas begeleidt, gaat migreren gepaard met lijden: ze raken gescheiden van anderen, zien familieleden sterven, zijn slachtoffer van geweld… De meesten maakten schokkende dingen mee, en hun toekomst is onzeker in allerlei opzichten. Vaak zijn ze angstig, depressief en voelen ze zich machteloos. Traumatische ervaringen verwerken, is niet makkelijk. Soms leidt het tot dissociatieve stoornissen (geheugenverlies, gevoel van onthechting van zichzelf en zijn omgeving).

Bij de Logis de Louvranges vangt Caritas International alleenstaande vrouwen met of zonder kinderen op die erg kwetsbaar zijn. Ze worden op verschillende manieren begeleid: medisch, sociaal, juridisch… Hierbij werken we samen met diverse externe diensten.

Tijdens de zomer van 2023 konden de bewoonsters deelnemen aan workshops kunsttherapie. Ze tekenden, schilderden, dansten: om hun zelfvertrouwen te herstellen en hen weer te doen geloven in hun eigen kracht. “De workshops waren een aanvulling op de therapeutische begeleiding van externe psychologen”, vertelt Rosane Beauve, adjunct-coördinator bij de Logis. “We wilden in onze eigen opvangstructuur een groepsactiviteit organiseren om de vrouwen onderlinge banden te laten creëren. Meestal zijn ze nogal op zichzelf.”

Marie-Laure (foto hierboven) die met haar twee kinderen al twee jaar in de Logis woont, nam deel aan de workshops. Zij had het idee om een kleine tentoonstelling te organiseren om het resultaat van de workshops te laten zien aan anderen. “Eerst maakten we spontane tekeningen”, vertelt ze. “Om te leren hoe we onze vermoeidheid en stress konden loslaten en externaliseren. Daarna kozen we beelden uit die onze gevoelens uitdrukten, en vertelden we aan de anderen waarom we bepaalde keuzes hadden gemaakt. We maakten ook collages. En we beoefenden Qi Gong en dansten met de groep.”

De opdracht is blijkbaar gelukt, zoals Marie-Laure bevestigt: “ We hebben veel gepraat met elkaar. Iedereen kon vertellen hoe de afgelopen week was geweest. Door te tekenen, schilderen en bewegen ontdekten we de kwaliteiten van elke deelneemster en kwamen we dichter bij elkaar. We wisselden ervaringen uit en gaven elkaar raad. ”

In alle gesprekken hoor je telkens hetzelfde: tijd nemen voor jezelf. “Toen we aan de workshops deelnamen, zaten we ‘in het moment’. We waren niet meer bezig met onze muizenissen, onze asielprocedure, onze kinderen. We genoten van het moment zonder ons zorgen te maken over de toekomst. ”

Assiatou, een andere deelneemster: “We begonnen eraan met een kop vol zorgen en gingen ontspannen weer naar buiten. Het was een opluchting om eens andere ideeën te hebben en te genieten van een moment dat er alleen voor ons was. Toen we weer in ons eigen appartementje zaten, was het wel moeilijk om niet opnieuw te worden overvallen door de alledaagse beslommeringen.”

Wafaa nam ook deel aan de workhops. Zij koos twee beelden uit die uitdrukken wat ze voelt. In het eerste beeld zie je een moeder en haar dochter, die in elkaar verstrengeld zijn. Het tweede beeld toont een zwarte vrouw in een jurk met Afrikaanse motieven. “Nu ben ik niet bij mijn drie kinderen”, vertelt Wafaa. “Ik heb psychiatrische problemen en ben niet in staat om voor hen te zorgen. Het is mijn droom om weer een vertrouwensband met de kinderen te hebben en dicht bij hen te staan, zeker bij mijn dochter. Ik wil het beste voor haar. Ik wil graag dat ze iets van haar leven maakt, ook al is ze nu ver weg van mij. De vrouw met de mooie jurk stimuleert me om trouw te blijven aan mezelf en aan mijn ‘roots’, ondanks de moeilijkheden die ik nu meemaak. Ik ben misschien een vreemdeling in België maar ik mag trots zijn op mezelf en op de plek waar ik vandaan kom. Ik verdien het om respect te krijgen. ”

Wafaa schreef zich in voor de workshops kunsttherapie om de negatieve spiraal te doorbreken waarin ze was beland. “Ik was geneigd om me te verstoppen in mijn appartementje. Maar ik besefte dat dit me alleen maar meer stress gaf. Om me beter te voelen, moet ik buiten komen. Deze zomer beleefde ik erg fijne momenten met Valérie en de andere vrouwen. Het deed me deugd om deel te zijn van een gemeenschap. We lachten, amuseerden ons, vertelden verhalen aan elkaar. Om bezig te blijven, schreef ik me deze herfst in voor een opleiding tot huishoudhulp.”

De psychologische ondersteuning maakt deel uit van de begeleiding die Caritas International geeft aan de bewoners en bewoonsters van haar opvangstructuren. Wie toekomt, krijgt een stelselmatige opvolging aangeboden. “Wij leggen uit wat dat precies inhoudt, als het nodig is met de hulp van een vertaler”, zegt Julie Couvreur, verpleegkundige in het opvangcentrum van Ransart (nabij Charleroi). “Wij vragen aan de mensen of ze nood hebben aan psychologische ondersteuning. Velen van hen zeggen eerst nee, en dan proberen we te begrijpen waarom. In sommige culturen is het ‘not done’ om een psycholoog te zien, want dan moet je wel ‘gek’ zijn. Zegt iemand toch ja, wat soms pas gebeurt na een aantal maanden, brengen wij hem of haar in contact met een psycholoog. ”

In diverse regio’s werkt Caritas International samen met een groot netwerk van professionelen die actief zijn rond geestelijke gezondheidszorg. “We hebben geleerd om goed te kiezen met wie we in zee gaan”, stelt Rosane Beauve van de Logis de Louvranges. “Het moet gaan om psychologen die ervaring hebben met migratie en die een begeleiding geven die aangepast is aan ons publiek. Anders bestaat het risico dat er twijfelachtige diagnoses worden gemaakt. We werken bijvoorbeeld samen met het Woman’Dõ-centrum, daar zijn ze gespecialiseerd in de post-traumatische begeleiding van vrouwen die vluchtten voor geweld. ”

De groepsworkshops kunsttherapie waren een primeur voor Caritas International. “We stonden er eerst wat huiverig tegenover”, geeft Rosane Beauve toe. “Zouden de workhops geen extreme gevoelens uitlokken bij de deelneemsters? Om die reden besloten we ons te concentreren op activiteiten die de vrouwen deugd zouden doen. We kregen erg bemoedigende reacties en plannen volgende zomer nieuwe workshops.”

Caritas kon hierbij rekenen op de steun van Fedasil, het agentschap dat verantwoordelijk is voor de opvang van personen die internationale bescherming vragen in België. “Het is erg positief dat Fedasil begaan is met de geestelijke gezondheid van de bewoonsters”, besluit Rosane. “Fedasil doet trouwens zelf ook een beroep op The Red Pencil om kunsttherapie te geven in haar eigen opvangcentra.”