Al vóór de recente escalatie van het conflict hadden volgens de Verenigde Naties[1] meer dan 18 miljoen mensen behoefte aan humanitaire hulp. Bijna de helft van de Afghaanse bevolking heeft niet genoeg te eten en meer dan 3 miljoen kinderen zijn ondervoed. Dit is gedeeltelijk te wijten aan de chronische onzekerheid en de lange perioden van droogte, die hebben geleid tot mislukte oogsten en een tekort aan drinkbaar water. De kwetsbare economische situatie van het land, nog verergerd door de Covid-19 pandemie, betekent dat ongeveer 93% van de bevolking moet rondkomen met minder dan 2 dollar per dag.
Humanitaire situatie in Afghanistan
Volgens de vertegenwoordiger van Caritas International Duitsland, Stefan Recker, “vrezen de mensen voor hun leven. De veiligheidssituatie is momenteel een van hun grootste zorgen, maar niet de enige: de gevolgen van de pandemie eisen hun tol en de mensen lijden acute honger.”
Na de definitieve terugtrekking van de NAVO-troepen hebben de taliban in zeer korte tijd de macht in het land heroverd. Volgens schattingen van de VN zijn sinds mei 390.000 mensen (voor het overgrote deel vrouwen en kinderen) hun huizen ontvlucht. In totaal zijn er meer dan drie miljoen binnenlandse ontheemden in Afghanistan, terwijl nog eens duizenden naar Pakistan, Iran en andere buurlanden zijn gevlucht, net als in de afgelopen 30 jaar van conflict. Afghaanse gezinnen die ontheemd zijn of een grens zijn overgestoken, hebben steun nodig om in hun basisbehoeften te voorzien – voedsel, water en een onderkomen.
Aanwezigheid en reactie Caritas
Caritas is al drie decennia actief in Afghanistan. In sommige gebieden worden de vele hulpprojecten van Caritas voortgezet. In andere delen van het land moeten de activiteiten van het netwerk echter worden opgeschort om de veiligheid van het plaatselijke personeel te waarborgen in een context die van dag tot dag kan veranderen. “We werken onder grote druk om de hulp zo snel mogelijk voort te zetten,” zegt Stefan Recker.
In gastlanden zoals Pakistan staat Caritas vluchtelingengezinnen bij en maakt zij plannen om noodvoorraden zoals voedsel en hygiënekits te verstrekken. Los van de recente gebeurtenissen hebben de vluchtelingen al vele jaren moeite om in de regio een waardige opvang en duurzame bescherming te vinden.
©Das Erste: MOMA – Stefan Recker, coördinator van het kantoor van Caritas International Duitsland in de Afghaanse hoofdstad Kabul.
Situatie in België
Ook in België is de onzekerheid onder Afghanen groot. “Veel onzekerheid. En angst. En een bezorgdheid die dag na dag groter wordt,” zegt Christine Pâquet. Zij begeleidt bij Caritas mensen bij de vaak complexe en tijdrovende procedure van gezinshereniging. Afghanen die een verblijfstitel gekregen hebben, kunnen een aanvraag indienen om zich herenigd te zien met leden van hun kerngezin: hun partner, kinderen of ouders. “Maar door wat er de voorbije weken gebeurd is in Afghanistan, wordt dit nog complexer, zo niet onmogelijk.”
©Caritas – Afghaanse vrouwen aan de grens met Pakistan.
Baquir* is een van hen en getuigt vanuit België: “Plots bevond ik mij in een situatie waarin ik niets meer kon betekenen voor mijn gezin, met name voor mijn vrouw waarvan de aanvraag tot gezinshereniging onlangs werd goedgekeurd. Ik was alle voorbereidingen aan het treffen [voor de komst van mijn vrouw] toen de taliban het land overnamen. Mijn vrouw heeft verschillende keren geprobeerd om via de luchthaven weg te komen, maar dat was helaas onmogelijk. Ze was er ook bij toen de ontploffing donderdag plaatsvond. Ze is bijzonder geschokt, maar fysiek is ze in orde.”
Zoals Baquir, gaat het om volwassenen die in België erkend werden als vluchteling, maar ook om jongeren die de voorbije jaren op eigen houtje tot in België zijn geraakt. “Vaak zijn het jongens die gevlucht zijn, en die vandaag plots alle contact verloren zijn met hun familie in Afghanistan. Of wel nog in contact staan met de familie thuis, maar in berichten lezen en voelen hoe groot de onzekerheid is over wat de toekomst zal brengen in Afghanistan. En daarbij machteloos staan.”
Angst en trauma’s
Ook bij verzoekers om internationale bescherming die vandaag begeleid worden door Caritas komen de recente gebeurtenissen hard aan. “De informatie die onze bewoners mondjesmaat krijgen, het feit dat zij zelf nog steeds in procedure zitten, dat we bijvoorbeeld ook niet-begeleide jongeren hebben die een toezegging tot gezinshereniging hadden gekregen maar waarbij de familie waarschijnlijk toch niet zal kunnen overkomen, en het verlies van contact met degenen die daar zijn gebleven. Dit alles wekt trauma’s op en zorgt voor angst. En dat begint zich op verschillende manieren te tonen,” aldus Floriane Philippe, Caritas’ opvangverantwoordelijke. “De maatschappelijk werkers proberen daar zo goed mogelijk mee om te gaan, door hen speciale aandacht te geven, door meer individuele gesprekken te voeren, door het netwerk te mobiliseren voor psychologische doorverwijzingen, maar ook door zo veel mogelijk informatie te geven over beslissingen die vandaag genomen worden door de Belgische overheid.”
“Om die gezinshereniging te organiseren moet je naar Islamabad in Pakistan. De grens over dus. Maar dat vraagt een bewegingsvrijheid die bijvoorbeeld vrouwen in Afghanistan niet hebben, en die in de toekomst wellicht niet versoepeld zal worden.”
– Christine Pâquet, medewerker gezinshereniging bij Caritas International
Velen onder hen hoopten dat ze de komende maanden via gezinshereniging hun partner, ouder, broer of zus naar België konden halen, maar dat wordt nu heel moeilijk. Waarom? Christine Pâquet: “Om die gezinshereniging te organiseren moet je naar Islamabad in Pakistan. De grens over dus. Maar dat vraagt een bewegingsvrijheid die bijvoorbeeld vrouwen in Afghanistan niet hebben, en die in de toekomst wellicht niet versoepeld zal worden. Vrouwen zonder echtgenoot – verdwenen of overleden tijdens het geweld van de voorbije jaren – dikwijls met kinderen, zitten daarom vast, en slagen er niet in tot in Islamabad te reizen. Stel dat iemand wél tot in Islamabad geraakt, en alle nodige documenten kan voorleggen, zal die bovendien maandenlang moeten wachten op een antwoord vanwege de Belgische overheid. En dat wachten in een grootstad als Islamabad kost heel veel geld want ze zullen er een kamer moeten huren, en betalen voor eten en andere voorzieningen – voorzieningen die in een grootstad erg duur zijn. Daarom kiezen mensen er doorgaans voor om deze wachtperiode toch opnieuw in Afghanistan door te brengen, opnieuw in grote onzekerheid, maar hopend op goed nieuws.” Maar zelfs als er de komende weken een positieve beslissing in de bus valt, wordt het verlaten van Afghanistan een zeer riskante onderneming. “Vandaar, onder andere, de grote ongerustheid bij de Afghanen die ons de voorbije weken contacteerden.”
Wat nu?
De recente gebeurtenissen zetten de complexiteit van de gezinsherenigingsprocedures nogmaals in de verf. En vooral de broosheid van die procedures. Vragen dat Afghanen hun documenten indienen in Islamabad, de enige referentiepost in de regio, is een formaliteit die al bijzonder complex te organiseren was de voorbije jaren, en die nu nóg moeilijker wordt, en gevaarlijker, gezien de onzekerheid omtrent het al dan niet kunnen oversteken van de grens tussen Afghanistan en Pakistan. “Op korte termijn kan de Belgische overheid bijdragen aan het wegnemen van gevaren gepaard met de procedure, en zo haar belofte concretiseren om een humaan beleid te voeren voor mensen die bescherming nodig hebben”, zegt Tom Devriendt, beleidsmedewerker bij Caritas International. Bijvoorbeeld door toe te laten dat een derde persoon – denk: de niet-begeleide minderjarige, of de partner – een aanvraag voor gezinshereniging kan indienen in België in plaats van op de ambassade in Islamabad. Zo moeten de familieleden de zeer gevaarlijke reis naar Islamabad niet maken. Een reis die bovendien altijd gepaard gaat met de onzekerheid omtrent de beslissing over de aanvraag. Want niets garandeert dat de aanvraag leidt tot een toekenning.
Naast de gezinsherenigingprocedure, zijn er nog andere kanalen via dewelke België kan bijdragen tot het helpen van kwetsbare Afghanen. “De Staatssecretaris kan humanitaire visa uitreiken. En kan dat doen onder soepele voorwaarden.” Vandaag is het niet duidelijk wie in aanmerking komt voor die visa, maar ze zouden bijvoorbeeld verleend kunnen worden aan familieleden van mensen die de voorbije jaren erkend werden als vluchteling.
Een andere mogelijkheid is hervestiging. We vragen België al langer meer mensen te hervestigen. Miljoenen Afghanen verblijven al vele jaren in de omringende buurlanden. “Als deze crisis de Belgische overheid kan aanzetten om zich te engageren de komende jaren méér mensen te hervestigen — en dat kunnen we — dan moedigen we dit aan. Het zou een sterk signaal zijn dat het de Belgische overheid menens is wanneer ze zegt een humaan beleid te ambiëren, en hierin bovendien een voortrekkersrol op te willen nemen op Europees niveau.”
