“In december 2012 verliet ik Eritrea, samen met 64 anderen. Mannen, vrouwen en kinderen, de meesten van hen familieleden. Onze reis liep door 5 landen en duurde meer dan 11 maanden. In de woestijn werd ik drie keer ontvoerd. En verkracht. Onze gammele vissersboot zonk. Ik overleefde het maar net. Zwemmend door het water, tussen de lichamen van de meer dan 350 verdronken passagiers, wist ik de wal te bereiken. Slechts drie van ons overleefden de reis. En belandden uiteindelijk in Zweden.”
M., vluchtelinge uit Eritrea (Bron: Caritas Zweden)
In het verleden hebben vrouwen altijd een voortrekkersrol gespeeld bij de beslissing om te migreren – als reactie op een gedwongen of vrijwillige migratie, of zelfstandig, als de enige broodwinner van hun gezin of samen met hun partner en kinderen. Maar het aantal vrouwen en meisjes dat de voorbije jaren richting Europa vertrok, is dramatisch toegenomen. Volgens de Verenigde Naties zijn vrouwen en kinderen sinds het begin van 2016 goed voor 55% van het totaal aantal personen dat Griekenland bereikt heeft om asiel aan te vragen in de Europese Unie.
Vaak de ‘vervrouwelijking van migratie’ genoemd, is deze groep even groot als ze divers is. Sommigen zijn gevlucht voor geweld, vervolging en/of armoede. Sommigen zijn op de vlucht uit angst voor hun leven, op zoek naar asiel. Sommigen worden herenigd met familieleden. Sommigen zijn op zoek naar economische kansen, want in hun thuisland gaat het economisch en sociaal slecht – vaak een context van toenemende onveiligheid. Veel vrouwen hebben het moeilijk, vooral omdat ze de financiële druk voelen om voor hun kinderen te zorgen. En sommigen zijn het slachtoffer van mensenhandel, prostitutie of andere vormen van uitbuiting.
Ondanks de moed die nodig is om te vertrekken, in de hoop op een beter leven voor zichzelf en hun families, komen deze vrouwen en meisjes vaak voor grote uitdagingen te staan, zowel onderweg als bij hun aankomst in Europa, waar ze zich proberen aan te passen aan de lokale integratieverwachtingen. De verschillende manieren waarop ze ontvangen worden in Europa hebben stuk voor stuk een invloed op hun toekomstkansen en, bij uitbreiding, hoe ze zich aanpassen en integreren in de nieuwe samenleving.
Terwijl het integratie- en asielbeleid op papier de nationale verantwoordelijkheid blijft van de afzonderlijke EU-landen, wordt het steeds belangrijker op supranationaal niveau. Het is vooral op dit niveau dat er vandaag gereageerd wordt op de zogenaamde “migratie- en vluchtelingencrisis”. En het is in dit verband – in dit beleid – dat de EU-lidstaten rekening moeten beginnen houden met de specifieke situaties van vrouwen en meisjes, met name in hun migratie-, asiel- en integratiebeleid. Het is dit beleid – waaronder ook het sociaal en arbeidsbeleid – dat een directe invloed heeft op hun slaagkansen en zelfvoorziening.
Om ervoor te zorgen dat vrouwen en meisjes gelijke toegang krijgen tot asiel, moeten de EU-lidstaten erop toezien dat er vrouwelijke tolken en interviewers beschikbaar zijn voor vrouwelijke asielzoekers. Er moet personeel worden opgeleid om de specifieke situatie te begrijpen van de vrouwen en meisjes die asiel zoeken. Personen die traumatische gebeurtenissen zoals oorlog en geweld overleefd hebben, voelen zich dikwijls onveilig, wat in sommige gevallen leidt tot blijvende psychische trauma’s. Het is bekend dat dit ook een invloed heeft op de mate waarin een vrouwelijke vluchteling zich op haar gemak voelt in de nieuwe samenleving, op haar angst voor het onbekende – het onbekende van de taal van de nieuwe samenleving, van de omgeving, de instellingen, de mogelijkheden.
Vrouwen en meisjes zijn dikwijls het slachtoffer van specifieke vormen van geweld: huiselijk geweld, seksueel geweld of genitale verminking. Deze vormen van geweld zijn bij het aanvragen van asiel in Europa moeilijker te bewijzen dan andere vormen van geweld. Bij de interviews tijdens de asielprocedure moet daarom de privacy gewaarborgd worden om ervoor te zorgen dat vrouwen hun volledig verhaal kunnen vertellen. Hiervoor is kinderopvang in opvangcentra nodig, zodat vrouwen het asielverhoor kunnen afleggen zonder hun kinderen. Vrouwen en meisjes moeten geïnformeerd worden over hun rechten, en in het bijzonder over de mogelijkheid om zelf asiel aan te vragen.
EU-lidstaten moeten vrouwen en meisjes die asiel zoeken een veilige opvang garanderen. Families moeten kunnen samenblijven. Als dat niet kan, moeten vrouwen en mannen van elkaar gescheiden worden en moeten vrouwen hun eigen sanitaire voorzieningen hebben. Dit zal bijdragen tot de bescherming van vrouwen en meisjes tegen geweld, ook seksueel geweld, in de opvangcentra.
Maatschappelijke structuren en stereotypes stellen vrouwen nog steeds kwetsbaarder voor dan mannen, maar voor veel vrouwen is het tegendeel waar. Ze zijn in staat om zich telkens opnieuw aan te passen in een nieuwe context, vooral wanneer ze op de arbeidsmarkt terecht komen. Hierbij is er een erkenning nodig van hun kwalificaties en competenties, inclusief soft skills en informeel onderwijs. Vrouwen en meisjes moeten toegang krijgen tot onderwijs, taalcursussen, gezondheidszorg en zo nodig psychosociale ondersteuning. Daarnaast is ook voldoende en veilige huisvesting een van de belangrijkste manieren waarop vrouwen en meisjes met succes kunnen integreren. Om dit te garanderen is er een ambitieus en doeltreffend anti-discriminatiebeleid nodig dat aandacht heeft voor de ongelijkheid tussen man en vrouw, tussen rijk en arm, tussen jong en oud.
Tot slot. Om vrouwen en meisjes te beschermen tegen handel, survival sex, gedwongen huwelijken en andere vormen van geweld, moeten de lidstaten en de Europese Unie het Verdrag van Istanbul ratificeren: i.e. het Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld. En even belangrijk is dat de EU-instellingen veilige en legale routes richting Europa creëren, waarbij ze rekening houden met de specifieke situaties waarin vrouwen en meisjes zich al te vaak bevinden.
Shannon Pfohman,
Head of Policy and Advocacy
Caritas Europa
